DOI Artikel:
Jurkowlaniec, Tadeusz: Wystrój rzeźbiarski pretorium we Wrocławiu: ze studiów nad rzeźbą architektoniczną 2 tercji XIV wieku na Śląsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0183
„Rocznik Historii Sztuki", tom XXI
Wydawnictwo „Neriton", 1995
TADEUSZ JURKOWLANIEC
Profesorowi Piotrowi Skubiszewskiemu
WYSTRÓJ RZEŹBIARSKI PRETORIUM WE WROCŁAWIU.
ZE STUDIÓW NAD RZEŹBĄ ARCHITEKTONICZNĄ 2 TERCJI XIV WIEKU NA ŚLĄSKU
Wystrój ratusza wrocławskiego - jak bodaj żaden spośród licznych, lecz słabo rozpoznanych zespołów
gotyckiej rzeźby architektonicznej na Śląsku - był wielokrotnie przedmiotem uwag, obserwacji, sądów. Pu-
blikowali je starożytnicy i architekci, historycy i historycy sztuki, zwykle na marginesie monografii budowli1.
Pierwszą, osobną rozprawę poświęconą dekoracji ratusza przedstawił Mieczysław Zlat2. Wyniki jego badań,
ważne zwłaszcza dla poznania wystroju południowej części gmachu, są mniej przekonujące w odniesieniu do
rzeźb na wschodniej elewacji ratusza, w Sali Książęcej (tzw. kaplicy) oraz wsporników w nawach Wielkiej
Sali (tzw. refektarza), a więc tych zabytków, których datowanie waha się między 1327 a... 1484 r.3
Rozwinięcie skrótów częściej cytowanych publikacji na s. 220.
1 Wymieniam ważniejsze: Das Rathaus zu Breslau, „Ilłustrirte Zeitung" (Leipzig) № 868, 18. Februar 1860, s. 139-141;
H. Luchs, Das Rathaus zu Breslau, „Breslauer Zeitung" Zweite Beilage zu Nr. 157, Sonntag, den 1. April 1860, s. 773-776;
E. Forster, Denkmale deutscher Baukunst, Bildnerei und Malerei von Einfuhrung des Christenthums bis auf die Neueste Zeit,
hrsg. von..., Bd. VI, Leipzig 1860, s. 39-42; С. Ludecke, A Schultz, Das Rathaus zu Breslau, „Zeitschrift fur Bauwesen"
XIV: 1864, szp. 15-34, w edycji książkowej: C. Ludecke, A. Schultz, Das Rathaus zu Breslau in seinen aeussern und innern
Ansichten und Détails..., Berlin-Breslau 1868 oraz w wydaniu poprawionym i uzupełnionym: Schultz, 1869; L. Burgemei-
ster, Das Breslauer Rathaus. Geschichtliche und bauliche Beschreibung, Breslau 1913; Stein 1935, s. 108-186; R. Stein, Das
Rathaus und der Grofie Ring zu Breslau. Geschichte, Beschreibung und Fiihrer, Breslau 1937 - rec: K. Bimler, Zur Bauge-
schichte des Breslauer Rathauses und seines Bierkellers. Eine zweite Entgegnung auf Hypothesen von R. Stein, [w:] K. Bimler,
Quellen zur schlesischen Kunstgeschichte, H. 6, Breslau 1941, s. 90-104; Bimler 1941; Bukowski 1958; Zlat 1958 - rec:
M. Kutzner, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki" IV: 1959, s. 93-103; M. Zlat, Uwagi o wrocławskim ratuszu. W związku
z recenzją M. Kutznera, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki" VI: 1961, s. 67-70; Zlat 1976.
2 Zlat 1958, s. 197-226, 233-244. Zob. także: M. Zlat, Znaki kamieniarskie jako źródło w świetle badań wrocławskiego
Ratusza, „Roczniki Sztuki Śląskiej" I: 1959, s. 69-81.
3 Rozróżniano dwa etapy wykonania rzeźb na wschodniej elewacji ratusza. Do pierwszego zaliczano tympanon portalu, do
drugiego - oprawę rzeźbiarską wykusza wsch., łączoną z rzeźbami na parapetach okien 1 piętra przez Bimlera 1941, s. 21, 22,
65 w jedną grupę chronologiczną przez Zl ata 1958, s. 201, 202 - warsztatową. Tympanon datowali: po 1327 - Burgemeister
(jak przyp. 1), s. 5, 21; ok. 1330 - Bimler 1941, s. 11, 59, 60; na 1345 - Stein 1935, s. 125, H. Tintelnot, Die mittelalter-
liche Baukunst Schlesiens, «Quellen und Darstellungen zur schlesischen Geschichte» I, Kitzingen 1951, s. 152; ok. 1328-1360 -
Zlat 1958, s. 202; ok. poi. XIV w. - H. Luchs, Die Heraldik, eine Hilfswissenschaft der Kunstgeschichte, „Jahresbericht iiber
die stâdtische hóhere Toechterschule am Ritterplatz zu Breslau...", Breslau 1864, s. 8; przed 1357 -J. Kębłowski, Dzieje
sztuki polskiej. Panorama zjawisk od zarania do współczesności, Warszawa 1987, s. 55; ok. 1357 - Zlat 1976, s. 18, 20, 77;
ok. 1360 - A. Ziomecka, Rzeźba architektoniczna i nagrobkowa, [w:] Sztuka Wrocławia, pod red. T. Broniewskiego i M. Zlata,
Wrocław 1967, s. 118; J. Kębłowski, Polska sztuka gotycka, Warszawa 1976, s. 121. Czas powstania rzeźbiarskiej oprawy
wykusza wyznaczali: na lata ok. 1345 - R. Stein, Der Rat und die Ratsgeschlechter des alten Breslaus, hrsg. vom Góttinger
Arbeitskreises, Wiirzburg 1963, s. 103, 104; przed 1358 - Burgemeister (jak w przyp. 1), s. 5, 15 i przyp. 1; H. Arndt,
R. Kr o o s, Zur Ikonographie der Johannesschiissel, „Aachener Kunstblatter" XXXVIII: 1969, s. 294; ok. 1358 - H. Lutsch,
Bildwerk schlesischer Kunstdenkmàler. Textband, Breslau 1903 (Giitersloh 1986r), szp. 97, 98; przed 1400 - E. Wie se, Die
Plastik, [w:] Die Kunst im Schlesien, Berlin 1927, s. 150; T. Dobrowolski, Sztuka na Śląsku «Pamiętnik Instytutu Śląskiego» Seria
U. 12, Katowice-Wrocław 1948, s. 98, 99; pocz. XV w. lub ok. 1420- Stein, Das Rathaus..., s. 36, 122, il. 17; A. Miłobędzki,
Wrocław (Breslau), Rathaus, [w:] J. Białostocki, Spàtmittelalter und beginneride Neuzeit, «Propylâen Kunstgeschichte» Bd. 7.
Wydawnictwo „Neriton", 1995
TADEUSZ JURKOWLANIEC
Profesorowi Piotrowi Skubiszewskiemu
WYSTRÓJ RZEŹBIARSKI PRETORIUM WE WROCŁAWIU.
ZE STUDIÓW NAD RZEŹBĄ ARCHITEKTONICZNĄ 2 TERCJI XIV WIEKU NA ŚLĄSKU
Wystrój ratusza wrocławskiego - jak bodaj żaden spośród licznych, lecz słabo rozpoznanych zespołów
gotyckiej rzeźby architektonicznej na Śląsku - był wielokrotnie przedmiotem uwag, obserwacji, sądów. Pu-
blikowali je starożytnicy i architekci, historycy i historycy sztuki, zwykle na marginesie monografii budowli1.
Pierwszą, osobną rozprawę poświęconą dekoracji ratusza przedstawił Mieczysław Zlat2. Wyniki jego badań,
ważne zwłaszcza dla poznania wystroju południowej części gmachu, są mniej przekonujące w odniesieniu do
rzeźb na wschodniej elewacji ratusza, w Sali Książęcej (tzw. kaplicy) oraz wsporników w nawach Wielkiej
Sali (tzw. refektarza), a więc tych zabytków, których datowanie waha się między 1327 a... 1484 r.3
Rozwinięcie skrótów częściej cytowanych publikacji na s. 220.
1 Wymieniam ważniejsze: Das Rathaus zu Breslau, „Ilłustrirte Zeitung" (Leipzig) № 868, 18. Februar 1860, s. 139-141;
H. Luchs, Das Rathaus zu Breslau, „Breslauer Zeitung" Zweite Beilage zu Nr. 157, Sonntag, den 1. April 1860, s. 773-776;
E. Forster, Denkmale deutscher Baukunst, Bildnerei und Malerei von Einfuhrung des Christenthums bis auf die Neueste Zeit,
hrsg. von..., Bd. VI, Leipzig 1860, s. 39-42; С. Ludecke, A Schultz, Das Rathaus zu Breslau, „Zeitschrift fur Bauwesen"
XIV: 1864, szp. 15-34, w edycji książkowej: C. Ludecke, A. Schultz, Das Rathaus zu Breslau in seinen aeussern und innern
Ansichten und Détails..., Berlin-Breslau 1868 oraz w wydaniu poprawionym i uzupełnionym: Schultz, 1869; L. Burgemei-
ster, Das Breslauer Rathaus. Geschichtliche und bauliche Beschreibung, Breslau 1913; Stein 1935, s. 108-186; R. Stein, Das
Rathaus und der Grofie Ring zu Breslau. Geschichte, Beschreibung und Fiihrer, Breslau 1937 - rec: K. Bimler, Zur Bauge-
schichte des Breslauer Rathauses und seines Bierkellers. Eine zweite Entgegnung auf Hypothesen von R. Stein, [w:] K. Bimler,
Quellen zur schlesischen Kunstgeschichte, H. 6, Breslau 1941, s. 90-104; Bimler 1941; Bukowski 1958; Zlat 1958 - rec:
M. Kutzner, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki" IV: 1959, s. 93-103; M. Zlat, Uwagi o wrocławskim ratuszu. W związku
z recenzją M. Kutznera, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki" VI: 1961, s. 67-70; Zlat 1976.
2 Zlat 1958, s. 197-226, 233-244. Zob. także: M. Zlat, Znaki kamieniarskie jako źródło w świetle badań wrocławskiego
Ratusza, „Roczniki Sztuki Śląskiej" I: 1959, s. 69-81.
3 Rozróżniano dwa etapy wykonania rzeźb na wschodniej elewacji ratusza. Do pierwszego zaliczano tympanon portalu, do
drugiego - oprawę rzeźbiarską wykusza wsch., łączoną z rzeźbami na parapetach okien 1 piętra przez Bimlera 1941, s. 21, 22,
65 w jedną grupę chronologiczną przez Zl ata 1958, s. 201, 202 - warsztatową. Tympanon datowali: po 1327 - Burgemeister
(jak przyp. 1), s. 5, 21; ok. 1330 - Bimler 1941, s. 11, 59, 60; na 1345 - Stein 1935, s. 125, H. Tintelnot, Die mittelalter-
liche Baukunst Schlesiens, «Quellen und Darstellungen zur schlesischen Geschichte» I, Kitzingen 1951, s. 152; ok. 1328-1360 -
Zlat 1958, s. 202; ok. poi. XIV w. - H. Luchs, Die Heraldik, eine Hilfswissenschaft der Kunstgeschichte, „Jahresbericht iiber
die stâdtische hóhere Toechterschule am Ritterplatz zu Breslau...", Breslau 1864, s. 8; przed 1357 -J. Kębłowski, Dzieje
sztuki polskiej. Panorama zjawisk od zarania do współczesności, Warszawa 1987, s. 55; ok. 1357 - Zlat 1976, s. 18, 20, 77;
ok. 1360 - A. Ziomecka, Rzeźba architektoniczna i nagrobkowa, [w:] Sztuka Wrocławia, pod red. T. Broniewskiego i M. Zlata,
Wrocław 1967, s. 118; J. Kębłowski, Polska sztuka gotycka, Warszawa 1976, s. 121. Czas powstania rzeźbiarskiej oprawy
wykusza wyznaczali: na lata ok. 1345 - R. Stein, Der Rat und die Ratsgeschlechter des alten Breslaus, hrsg. vom Góttinger
Arbeitskreises, Wiirzburg 1963, s. 103, 104; przed 1358 - Burgemeister (jak w przyp. 1), s. 5, 15 i przyp. 1; H. Arndt,
R. Kr o o s, Zur Ikonographie der Johannesschiissel, „Aachener Kunstblatter" XXXVIII: 1969, s. 294; ok. 1358 - H. Lutsch,
Bildwerk schlesischer Kunstdenkmàler. Textband, Breslau 1903 (Giitersloh 1986r), szp. 97, 98; przed 1400 - E. Wie se, Die
Plastik, [w:] Die Kunst im Schlesien, Berlin 1927, s. 150; T. Dobrowolski, Sztuka na Śląsku «Pamiętnik Instytutu Śląskiego» Seria
U. 12, Katowice-Wrocław 1948, s. 98, 99; pocz. XV w. lub ok. 1420- Stein, Das Rathaus..., s. 36, 122, il. 17; A. Miłobędzki,
Wrocław (Breslau), Rathaus, [w:] J. Białostocki, Spàtmittelalter und beginneride Neuzeit, «Propylâen Kunstgeschichte» Bd. 7.