Rocznik Historii Sztuki (28.2003)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXVIII
Wydawnictwo Neriton, 2003

JERZY MIZIOŁEK
UNIWERSYTET WARSZAWSKI

HISTORIA PSYCHE I PRIMAVERA SANDRA BOTTICELLEGO.
O OBRAZACH Z KOLEKCJI KAROLA LANCKOROŃSKIEGO W GALERII BERLIŃSKIEJ

I ZBIORACH ABEGG STIFTUNG*

Pazienza Psiche ebbe ne i casi soi,

E perô fu soccorsa ne li affani

E facta Dea nel fin, ch'è exempio ad noi.

Matteo Maria Boiardo1

Historia Amora-Kupidyna i Psyche należy do tych tematów antycznych, które zanim pojawiły się
w monumentalnym malarstwie ściennym dojrzałego renesansu, malowane były na cassoni (właściwa nazwa
forzieri), czyli skrzyniach wyprawnych, i spallierach, będących dużymi obrazami tablicowymi zawieszany-
mi nad ławami do siedzenia lub cassoni na wysokości pleców (włoskie spalle)2. Z drugiej połowy XV w.
przetrwały do naszych czasów dwie takie spalliery, cztery ściany frontowe cassoni oraz pojedyncza ścianka
boczna (flanco), pochodząca z jednego z nich. Ostatni z tych obiektów, przedstawiający Zejście Psyche do
Hadesu, trafił przed końcem XIX w. do wiedeńskiej kolekcji Karola Lanckorońskiego, a od 1994 r. - wraz
z bez mała osiemdziesięcioma innymi włoskimi obrazami z tej kolekcji - należy do zbiorów Zamku Kró-
lewskiego na Wawelu (il. I)3. Wszystkie z wymienionych malowideł były już publikowane, tak więc zarów-
no ich ikonografia, jak i treści ideowe są stosunkowo dobrze znane4. Badacze tych obiektów nie dostrzegli
m.in., że jedna z kluczowych scen (Zaślubiny Amora i Psyche) oparta jest na przedstawieniach kosmologicz-
nych, nie są też zgodni co do czasu wykonania najwcześniejszych przedstawień omawianego tu tematu.

* Dziękuję Luciano Bellosiemu za uwagi na temat datowania malowideł będących przedmiotem tego artykułu. Pragnę rów-
nież wyrazić głęboką wdzięczność Abegg Stiftung w Riggisbergu, Soprintendenzy per i Beni Artistici e Storici di Firenze, Hester
Diamond, Paolo Liveraniemu, Jean Michel Massingowi, Marilenie Tamassii i Henningowi Wrede za przesłane fotografie. Szcze-
gólne podziękowania winien jestem Ellen Callmann, dzięki której udało się odnaleźć w The Getty Research Institute w Los Angeles
cenną dla prezentowanych w tym artykule rozważań fotografię (il. 13). Artykuł ten (jak cały tom) dedykowany jest Profesor
Karolinie Lanckorońskiej, która swoimi wykładami na temat sztuki włoskiego renesansu, prowadzonymi w jej rzymskim mieszka-
niu w 1982 г., zachęciła mnie do studiowania dzieł tej wielkiej epoki.

Boiardo, Capitoli del giuoco dei tarocchi, [w:] Boiardo 1937, s. 711.

2 Na temat rozmaitych rodzajów malarstwa cassonowego w renesansowych Włoszech Miziołek 1997/1998, passim; idem,
1999b, s. 5-44; idem 1999c, s. 5-46.

3 Fianco z kolekcji Lanckorońskich wzmiankują: De Tervarent 1946, s. 35-38, fig. 19; Vertova 1979, s. 111; Noireau 1991,
s. 90; Miziołek 1995, il. 28; Miziołek 1997/1998, s. 134-135; Donatorce w hołdzie 1998, s. 77-78 (hasło К. Kuczmana).

4 Foerster 1895, s. 215-223; Perkins 1913, s. 104; Bode 1916, s. 149-151; Schubring 1916; idem 1926, s. 250-251; Consta-
ble 1925, s. 281-282; Lorenzo il Magnifico e le arti 1949, nr 12 i 15, s. 65-67; Goodison, Robertson 1967, s. 153-156; L. de Vries
Robbe, [w:] Van Os, Prakken 1974, s. 61-63; Vertova 1979, s. 104-121 ; Young 1985, s. 373, tabl. Ш; Noireau 1991, s. 79-94;
Freuler 1991, s. 290-291; Vertova 1993, s. 27-62; Kanter 1994, nr 50, s. 172-173; Cavicchioli 1995, s. 130-133, tabl. 52-53;
Callmann 1995, nr 91-97, s. 57-59; Eisler 1996, s. 192-193. Na temat domniemanego przedstawienia historii Psyche na malowidle
w zbiorach Berensona we Florencji pisze Vertova 1979; według Bisogniego 1976, obraz przedstawia Porwanie Heleny Trojańskiej.