Rocznik Historii Sztuki (28.2003)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXVIII
Wydawnictwo Neriton, 2003

JOLANTA TALBIERSKA

UNIWERSYTET WARSZAWSKI, GABINET RYCIN BUW

TWÓRCZOŚĆ STEFANA DELLA BELLI (1610-1664)

ŒUVRE GRAFICZNE I RYSUNKOWE

Mimo postępujących badań nad pracami malarskimi Stefano delia Belli1, jego niezwykle bogata spuś-
cizna nadal jest kojarzona niemal wyłącznie z akwafortami i rysunkami, które - ściśle ze sobą powiązane
- zdominowały œuvre artysty. Dlatego też, omawiając twórczość graficzną florentyńczyka, nie sposób po-
minąć rysunków, które wykorzystywał w autorskich rycinach, choć rzadko dotyczyło to wiernego przenie-
sienia całej kompozycji, a zwykle tylko jej fragmentu. Warto podkreślić, że technika rysunkowa Della Belli
stała się dla niego inspiracją do zastosowania niezwykłej w owym czasie metody preparowania płyty akwa-
fortowej, a efekty tych działań widoczne są na odbitkach z grupy 50 prac eksperymentalnych. W grafice
artysta preferował akwafortę trawioną stanowo2, czasem uzupełnioną kreskami rylca i suchej igły3, lub też
akwatintowym lawowaniem4. Rysunki wykonywał sztyftem grafitowym, czarną kredką, sangwiną, zwykle
zaś piórem w odcieniach jasno- i ciemnobrązowych, brązowo-złotych, brązowo-szarych i szarych, lawowa-
nych w tonach użytych tuszów lub kolorowanych akwarelą. Niekiedy łączył techniki suche i mokre, w ty-

* Tekst ten jest dopełnieniem opublikowanej w języku angielskim książki -J. Talbierska, Stefano delia Bella (1610-
-1664). Etchings from the Collection of the Print Room of the Warsaw University Library. Akwaforty ze zbiorów Gabinetu Rycin
Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, Neriton, Warszawa 2001 (dalej cyt.: Talbierska 2001). Autorka dziękuje Fundacji XX
Czartoryskich w Krakowie i Muzeum Narodowemu w Gdańsku za wyrażenie zgody na opublikowanie rysunków Stefana delia Belli
z ich zbiorów.

1 Wzmiankowany przez Filippo Baldinucciego (Notizie de'professori del disegno da Cimabue in qua, Firenze 1681-
-1728, t. 4, s. 612-619), obecnie nieznany, portret konny Cosima III z Palazzo Pitti; informację zdaje się potwierdzać rysunek
z Luwru (inw. 432), przedstawiający księcia na koniu, zob. F. Vi atte, Dessins de Stefano delia Bella, Paris 1974, nr 407, il. (dalej
cyt.: Vi atte 1974) oraz Stefano delia Bella (1610-1664). Katalog wystawy, Musée des Beaux-Arts de Caen, 4 juillet - 5 octobre
1998, Caen 1998, nr 54, s. 126-127, il. Znane obecnie są liczne prace malarskie dla willi Petraia (E. В orea, Dipinti alla Petraia
per don Lorenzo de Medici: Stefano delia Bella, Vincenzo Mannozzi, U Volterrano, i Gandini e altri, „Prospettiva", 1,'Luglio 1975,
2, s. 24-39) i malowidła „su pietra paesina" (S. В e 11 e s i, Stefano delia Bella otto dipinti su pietra paesina, Alessandro Falciani
Libri, Firenze 1998), omówione w dalszej części pracy.

2 Akwaforta jest techniką graficzną wgłębną trawioną; rysunek wykonuje się stalowymi igłami na pokrytej kwasoodpornym
werniksem płycie (najczęściej miedzianej), poddając ją następnie trawieniu. Kwas żłobi wgłębienia, działając jedynie na odsłonięte
z werniksu miejsca, powstałe po przejściu igły. Trawienie stanowe polega na powtarzaniu działania kwasem (lub innym roztworem)
na określone partie płyty (te dostatecznie wytrawione zabezpiecza się werniksem ochronnym) w celu uzyskania nowej warstwy
kresek lub silnych różnic walorowych; im głębsze i gęściej kładzione linie, tym odbitka będzie ciemniejsza w tym miejscu.

3 Technika graficzna ryta, w której kompozycję opracowuje się na płycie stalową igłą trzymaną prostopadle do podłoża; nie
usuwa się wypchniętych na boki po przejściu igły wiórków metalu, które zatrzymując farbę, dają efekt „włochatych" kresek
o nasyconej, aksamitnej czerni; liczba dobrych odbitek wynosi ok. 30, gdyż delikatne wiórki stopniowo wykruszają się, pozosta-
wiając jedynie wyżłobioną kreskę. Stosowana była jako samodzielna technika (od XV w.) lub łączona z innymi, najczęściej z akwa-
fortą, wówczas uzupełniano suchą igłą zwykle wybrane partie kompozycji.

4 Dokładne omówienie tej techniki w dalszej części pracy: Akwaforty lawowane.