Rocznik Historii Sztuki (28.2003)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXVIII
Wydawnictwo Neriton, 2003

JERZY KOWALCZYK
INSTYTUT SZTUKI PAN

ŚWIĄTYNIE I KLASZTORY PÓŹNOBAROKOWE
W ARCHIDIECEZJI LWOWSKIEJ

WSTĘP

Tekst prezentowanego opracowania jest fragmentem moich kilkunastoletnich działań, konsekwentnie
skoncentrowanych na badaniach sztuki wschodnich obszarów dawnej Rzeczypospolitej. Bez poznania sztu-
ki na historycznych obszarach Rusi Koronnej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, tak ściśle związanych
z Koroną Polską, nie byłoby możliwe stworzenie syntezy dziejów architektury późnobarokowej w dawnej
Rzeczypospolitej. Przez niemal pół wieku polscy historycy sztuki nie mieli dostępu do zabytków na tery-
torium radzieckiej Ukrainy, Białorusi, Litwy, Łotwy. Nie było wiadomo, jakie zabytki - zwłaszcza sakralne
- ocalały w czasie kilkudziesięciu lat panowania rządów komunistycznych i ateizmu państwowego. Dopie-
ro „pierestrojka" Gorbaczowa spowodowała pewną podmiotowość tych republik. Tym samym otworzyła
dla polskich badaczy możliwość podróży na Wschód i kontaktów z historykami sztuki i architektury we
Lwowie, Kijowie, Mińsku i Wilnie. Po raz pierwszy polscy historycy sztuki mieli możność poznania zabyt-
ków leżących poza przedwojennymi granicami Polski. Pierwszy mój wyjazd do Kijowa - w celu nawiąza-
nia kontaktów i wymiany naukowej między instytucjami - na przełomie czerwca i lipca 1988 г., był okazją
do zwiedzenia w terenie jedenastu miejscowości, w tym na obszarze archidiecezji lwowskiej - oprócz
Lwowa - także Tarnopola, Obroszyna, Nawarii. Potem odbyły się konferencje naukowe ukraińsko-polskie
w Olesku (1989) i Łucku (1992), połączone z wyjazdami terenowymi. Wreszcie - staże naukowe w ramach
wymiany w Kijowie (1992, 1996) i Lwowie (1995), połączone z badaniami archiwalnymi i bibliotecznymi,
a także wyjazdami w teren. Zasadnicze znaczenie dla poznania stanu zachowania zabytków miały jednak,
specjalnie organizowane, wielodniowe objazdy po Ukrainie, odbywane w bardzo trudnych, czasami
wręcz niebezpiecznych warunkach. Nie doszłoby do tych dwu pierwszych objazdów w 1995 i 1996 г.,
gdyby nie młodzieńczy zapał i energia mojego kolegi, dr. Andrzeja Betleja z Instytutu Historii Sztuki
Uniwersytetu Jagiellońskiego. W wielu miejscowościach życzliwie nas gościli polscy księża i zakonnicy.
W czasie tych dwu wypraw poznaliśmy zabytki w 90 miejscowościach Ziemi Lwowskiej, Wołynia, Podo-
la, Kijowszczyzny i Bracławszczyzny. Trzeci objazd - od 17 do 28 września 1998 r. - odbyty z pracowni-
kami Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, dr. Andrzejem Baranowskim i fotografem mgr. Piotrem
Jamskim, koncentrował się na obszarze archidiecezji lwowskiej. Dokumentowaliśmy wtedy zabytki
w 50 miejscowościach.

Nasze wyprawy odbywały się równolegle z objazdami inwentaryzacyjnymi po obszarze historycznego
województwa ruskiego, prowadzonymi od 1991 r. pod kierunkiem prof. dr. hab. Jana Ostrowskiego przez
Koło Naukowe Studentów Historii Sztuki UJ. Rezultaty były referowane na konferencjach naukowych or-
ganizowanych przez Koło. Zapraszany na te sesje, wygłosiłem trzy syntetyczne referaty, które zostały wy-
dane w serii Sztuka Kresów Wschodnich pod redakcją prof. Ostrowskiego. Konsekwentnie opracowywałem