DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: Świątynie i klasztory późnobarokowe w archidiecezji lwowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14538#0179
178
JERZY KOWALCZYK
Lwowie, do którego wstąpiła jego córka Zofia . Do budowy nowego klasztoru dominikanek we Lwowie
przyczyniła się księżna Teofila z Leszczyńskich, wdowa po księciu Januszu Wiśniowieckim, kasztelanie
krakowskim, która osiadła w klasztorze w 1753 r.59
A oto jeszcze kilka innych przykładów fundacji magnackich. Rzewuscy wystawili klasztor karmelitów
trzewiczkowych w Rozdole60 i kościół w Brzozdowcach61. Marcin Kalinowski, kasztelan kamieniecki, wzniósł
drewniany klasztor benedyktynkom we Lwowie i drewniany kościół parafialny w Wołkowie koło Lwowa
ok. 1712 r.62 Kniaź Michał Puzyna, pisarz litewski, w 1719 r. osadził bernardynów w Gwoźdźcu, wystawia-
jąc im budowle drewniane. Po pożarze w 1728 r. wdowa Zofia z Potockich, IP voto Kalinowska oraz jej
drugi mąż Ludwik Kalinowski podjęli budowę kościoła murowanego (1730-1734)63.
Niezwykle hojnym fundatorem był Franciszek Zawadzki, łowczy kijowski, zmarły w 1745 r. We Lwowie
ufundował kościoły i klasztory reformatów, panien miłosierdzia i brygidek. Był szczególnym dobroczyńcą
reformatów, bowiem oprócz konwentu lwowskiego łożył na ich inwestycje w Rawie Ruskiej i Jarosławiu64.
Fundacje patrycjatu lwowskiego były bardzo skromne w porównaniu z magnackimi. Nie pozwalał na
to stale ubożejący status materialny mieszczaństwa. Niemniej we wsiach podległych magistratowi lwow-
skiemu: Żubrzy, Malechowie i Zimnej Wodzie65, wzniesiono w XVIII w. nowe kościoły murowane. Budowa
ich była finansowana przez bogatszych patrycjuszy. Kościół w Żubrzy, wybudowany w 1725 г., ufundował
Michał Złotorowicz66. Nowy skromny kościół w Malechowie został wzniesiony po 1771 r.67 Nie znamy
jednak jego fundatora.
BUDOWNICZOWIE I ARCHITEKCI
W 1. tercji XVIII w., gdy podnoszono ze zniszczeń świątynie w archidiecezji, było duże zapotrzebo-
wanie na cieśli. Odbudowywano bowiem kościoły parafialne, a nawet zakonne, w drewnie. Cieśle nie tylko
obrabiali belki i wznosili konstrukcje drewniane, ale także projektowali i rozmierzali budowle. Byli twórca-
mi uniwersalnymi. Budowali zarówno kościoły, jak i cerkwie68. Niektóre drewniane kościoły projektowali
architekci, o czym świadczyły niezwykłe kształty tych budowli (Tołste, Kukizów). Były one fundowane
przez magnatów, którzy mieli nadwornych architektów. Cieśle, stolarze i snycerze zorganizowali się we
Lwowie w jednym cechu. W 1720 r. grupował on 20 mistrzów ciesielskich, wśród nich Polaków i Rusi-
nów69. Wynagrodzenie cieśli przez długie lata ulegało niewielkim, ale charakterystycznym wahaniom. W la-
tach 1701-1742 średnia płaca dzienna wynosiła 22-24 gr, a w okresie 1743-1749 r. zmalała i wynosiła
przeciętnie 20 gr, wreszcie 1750 r. raptownie wzrosła do 25 gr i to na długie lata70.
Murarze cechowi we Lwowie mieli, zatwierdzany od 1572 r. przez kolejnych królów, statut i bronili
swoich zasad demokracji zawodowej. W XVIII w. na niewiele to się zdało. Architekci, zwłaszcza przyby-
wający z zagranicy, nie mieli zamiaru wstępować do cechu. Przyjmowali liczne zamówienia, angażowali
wielu czeladników do „fabryk", nie licząc się z ograniczeniami cechowymi. Zresztą znajdowali protekcję
u możnych zleceniodawców kościelnych i magnackich. Rzutki Bernard Meretyn zorganizował sobie warsz-
tat budowlany działający na nowych zasadach71 i rozpoczął w 1743 r. jednocześnie trzy wielkie budowy
kościelne we Lwowie (kościoły sakramentek i karmelitanek trzewiczkowych) oraz w Horodence (kościół
58 Długosz 1937, s. 111.
59 Kaczorowski 1990, s. 91.
60 Ostrowski 1998b, s. 41^13.
61 Mańkowski 1932, s. 95.
62 AAL, sygn. AV 2, k. 2; Lenartowicz 2001, s. 275.
63 Betlej 1994, s. 63-64.
64 Mańkowski 1932, s. 12.
65 Długosz 1937, s. 34-35.
66 AAL, sygn. AV 2, k. 174; Walczak 2000, s. 280.
67 Lenartowicz 2000, s. 184.
68 Wujcyk 1994, s. 51-52 - kontrakt z cieślami lwowskimi, braćmi Jacentym i Antonim Drozdowiczami, zawarty 2 V 1757 r.
na budowę cerkwi we wsi Czerepinie. Kontrakt spisany po polsku, podpisany przez cieśli krzyżykami. Cerkiew do dziś zachowana.
69 Charewiczowa 1929, s. 119-120.
70 Hoszowski 1934, s. 48-49, tabl. 54.
71 Krasny 1994, s. 37^43.
JERZY KOWALCZYK
Lwowie, do którego wstąpiła jego córka Zofia . Do budowy nowego klasztoru dominikanek we Lwowie
przyczyniła się księżna Teofila z Leszczyńskich, wdowa po księciu Januszu Wiśniowieckim, kasztelanie
krakowskim, która osiadła w klasztorze w 1753 r.59
A oto jeszcze kilka innych przykładów fundacji magnackich. Rzewuscy wystawili klasztor karmelitów
trzewiczkowych w Rozdole60 i kościół w Brzozdowcach61. Marcin Kalinowski, kasztelan kamieniecki, wzniósł
drewniany klasztor benedyktynkom we Lwowie i drewniany kościół parafialny w Wołkowie koło Lwowa
ok. 1712 r.62 Kniaź Michał Puzyna, pisarz litewski, w 1719 r. osadził bernardynów w Gwoźdźcu, wystawia-
jąc im budowle drewniane. Po pożarze w 1728 r. wdowa Zofia z Potockich, IP voto Kalinowska oraz jej
drugi mąż Ludwik Kalinowski podjęli budowę kościoła murowanego (1730-1734)63.
Niezwykle hojnym fundatorem był Franciszek Zawadzki, łowczy kijowski, zmarły w 1745 r. We Lwowie
ufundował kościoły i klasztory reformatów, panien miłosierdzia i brygidek. Był szczególnym dobroczyńcą
reformatów, bowiem oprócz konwentu lwowskiego łożył na ich inwestycje w Rawie Ruskiej i Jarosławiu64.
Fundacje patrycjatu lwowskiego były bardzo skromne w porównaniu z magnackimi. Nie pozwalał na
to stale ubożejący status materialny mieszczaństwa. Niemniej we wsiach podległych magistratowi lwow-
skiemu: Żubrzy, Malechowie i Zimnej Wodzie65, wzniesiono w XVIII w. nowe kościoły murowane. Budowa
ich była finansowana przez bogatszych patrycjuszy. Kościół w Żubrzy, wybudowany w 1725 г., ufundował
Michał Złotorowicz66. Nowy skromny kościół w Malechowie został wzniesiony po 1771 r.67 Nie znamy
jednak jego fundatora.
BUDOWNICZOWIE I ARCHITEKCI
W 1. tercji XVIII w., gdy podnoszono ze zniszczeń świątynie w archidiecezji, było duże zapotrzebo-
wanie na cieśli. Odbudowywano bowiem kościoły parafialne, a nawet zakonne, w drewnie. Cieśle nie tylko
obrabiali belki i wznosili konstrukcje drewniane, ale także projektowali i rozmierzali budowle. Byli twórca-
mi uniwersalnymi. Budowali zarówno kościoły, jak i cerkwie68. Niektóre drewniane kościoły projektowali
architekci, o czym świadczyły niezwykłe kształty tych budowli (Tołste, Kukizów). Były one fundowane
przez magnatów, którzy mieli nadwornych architektów. Cieśle, stolarze i snycerze zorganizowali się we
Lwowie w jednym cechu. W 1720 r. grupował on 20 mistrzów ciesielskich, wśród nich Polaków i Rusi-
nów69. Wynagrodzenie cieśli przez długie lata ulegało niewielkim, ale charakterystycznym wahaniom. W la-
tach 1701-1742 średnia płaca dzienna wynosiła 22-24 gr, a w okresie 1743-1749 r. zmalała i wynosiła
przeciętnie 20 gr, wreszcie 1750 r. raptownie wzrosła do 25 gr i to na długie lata70.
Murarze cechowi we Lwowie mieli, zatwierdzany od 1572 r. przez kolejnych królów, statut i bronili
swoich zasad demokracji zawodowej. W XVIII w. na niewiele to się zdało. Architekci, zwłaszcza przyby-
wający z zagranicy, nie mieli zamiaru wstępować do cechu. Przyjmowali liczne zamówienia, angażowali
wielu czeladników do „fabryk", nie licząc się z ograniczeniami cechowymi. Zresztą znajdowali protekcję
u możnych zleceniodawców kościelnych i magnackich. Rzutki Bernard Meretyn zorganizował sobie warsz-
tat budowlany działający na nowych zasadach71 i rozpoczął w 1743 r. jednocześnie trzy wielkie budowy
kościelne we Lwowie (kościoły sakramentek i karmelitanek trzewiczkowych) oraz w Horodence (kościół
58 Długosz 1937, s. 111.
59 Kaczorowski 1990, s. 91.
60 Ostrowski 1998b, s. 41^13.
61 Mańkowski 1932, s. 95.
62 AAL, sygn. AV 2, k. 2; Lenartowicz 2001, s. 275.
63 Betlej 1994, s. 63-64.
64 Mańkowski 1932, s. 12.
65 Długosz 1937, s. 34-35.
66 AAL, sygn. AV 2, k. 174; Walczak 2000, s. 280.
67 Lenartowicz 2000, s. 184.
68 Wujcyk 1994, s. 51-52 - kontrakt z cieślami lwowskimi, braćmi Jacentym i Antonim Drozdowiczami, zawarty 2 V 1757 r.
na budowę cerkwi we wsi Czerepinie. Kontrakt spisany po polsku, podpisany przez cieśli krzyżykami. Cerkiew do dziś zachowana.
69 Charewiczowa 1929, s. 119-120.
70 Hoszowski 1934, s. 48-49, tabl. 54.
71 Krasny 1994, s. 37^43.