Rocznik Historii Sztuki (29.2004)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXIX
Wydawnictwo Neriton, 2004

KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
INSTYTUT SZTUKI PAN

WŁOSCY RZEŹBIARZE NA DWORZE KRÓLA STANISŁAWA AUGUSTA

Podróżnicy zagraniczni odwiedzający Polskę w początkach lat 90. XVIII w. pisali: „Naprawdę nie
można powiedzieć, że w Warszawie polska sztuka kwitnie, gdyż artyści, co się nią zajmują, byli i są cudzo-
ziemcy: Włosi, Francuzi, Niemcy, którzy z łaski króla i możnych uzbierawszy majątek, nazad do ojczyzny
powracają; ale to, co utworzyli, pozostaje w Warszawie i może się uważać za szkołę, która do zachęty
i wykształcenia miejscowych artystów w przyszłości wiele przyczynić się może"1. „Artystów w Warszawie
jest niewielu, a nie byłoby ich wcale, gdyby nie zatrudniał ich król; można by rzec, że dla niego samego
osiedlili się w Warszawie"2.

Zainteresowanie ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta, rzeźbą znalazło odbicie zarówno w jego
szeroko zakrojonej działalności kolekcjonerskiej, wynikającej tyle z osobistych potrzeb estetycznych, ile
z chęci dostosowania się do panującej mody, jak też w poczynaniach mających na celu stworzenie w stolicy
znaczącego ośrodka rzeźbiarskiego3. Ulegając powszechnej w całej Europie od lat 60. XVIII w. modzie
dekorowania sal pałacowych marmurowymi kopiami antycznych rzeźb4, król nabywał przeważnie kopie
dzieł starożytnych, chociaż interesował się również twórczością artystów współczesnych. Gromadzone rzeźby
miały znaczenie głównie dekoracyjne, służąc ozdobie królewskich siedzib, Zamku Królewskiego i Łazie-
nek, ale kupując je monarcha kierował się też zapewne chęcią zaznajomienia polskich odbiorców i artystów
z arcydziełami mającymi kształtować ich smak oraz dostarczać wzorów i inspiracji.

Najważniejszym punktem odniesienia dla artystycznych koncepcji Stanisława Augusta były niewątpli-
wie Włochy, a głównie Rzym, znany ze świetnych tradycji sztuki barokowej i zarazem kolebka neoklasy-
cyzmu. Król dokonywał zakupów rzeźb w Wiecznym Mieście za pośrednictwem utrzymywanych tam agen-
tów artystycznych (jak m.in. Gaetana Ghigiottiego, Tommasa Anticiego, Ignazia Brocchiego) oraz wysyłanych
za granicę osób ze swojego otoczenia. W kolekcji polskiego króla znalazły się dzieła największych ówczes-
nych rzymskich rzeźbiarzy. Pracował dla niego sam Antonio Canova, którego twórczością Stanisław August

1 Relacja Friedricha Schulza odwiedzającego Warszawę w 1793 r. - F. Schulz, Reise eines Lieflanders von Riga nach
Warschau, durch Siidpreussen uber Breslau, Dresden, Karlsbad, Bayreuth, Niirnberg, Regensburg, Munchen, Salzburg, Linz, Wien
und Klagenfurt nach Botzen in Tyrol, Berlin 1795-1796 (przekład J.I. Kraszewskiego, Polska w roku 1793 według „Podróży "
Fryderyka Szulca, t. 1, Drezno 1870), [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprać. W. Zawadzki, Warszawa
1963, t. 2, s. 616-618.

2Fortia de Piles, Boiseglin de Kerdu, Voyage de deux Français en Allemagne, Danemark, Suède, Russe et
Pologne fait en 1790-1792, t. 5, Paris 1796, [w:] ibidem, s. 700.

3 O zainteresowaniu Stanisława Augusta rzeźbą i jego poczynaniach w tej dziedzinie m.in: T. Mańkowski, Rzeźby zbioru
Stanisława Augusta, Kraków 1948; idem, Mecenat artystyczny Stanisława Augusta, oprać. Z. Prószyńska, wstęp W. Ta t a r -
kiewicz, Warszawa 1976, s. 13-14. Też: J. Fabre, Stanislas-Auguste Poniatowski et l'Europe des Lumières. Étude de cosmo-
politisme, Paris 1952, s. 388, 393-395.

4 F. Has ke 11, N. Penny, Taste and the Antique. The Lure of Classical Sculpture 1500-1900, New Haven-London 1982,

s. 88.