DOI Artikel:
Bania, Zbigniew: Czytając Adama Miłobędzkiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0010
6
ZBIGNIEW BANIA
wum rysunków Tylmana z Gameren (27, 1960; 28, 1961) oraz takich budowli jak zamek w Zbarażu (14, 1956),
pałac w Czerniakowie (44, 1966), kościół w Bielsku Podlaskim (56, 1969), wieżowiec Towarzystwa Tele-
fonów „Cedergren" w Warszawie (67, 1974) czy warszawski dwór biskupa Jana Gembickiego (81, 1979).
Wyjątkową pozycję wśród tych opracowań zajmuje studium urbanistyczne Zamościa, po raz pierwszy w ta-
kiej skali stosujące metodę metrologiczną i wzbogacające wcześniejsze prace Oskara Sosnowskiego i Sta-
nisława Herbsta (6, 1953).
Do wyjątkowych należy zaliczyć również monografię kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej we Fryd-
manie (18, 1957). W tekście zawarto możliwie wszechstronną analizę dzieła architektonicznego: formę
budowli wyjaśnił Miłobędzki, jej ikonologię zaprezentował Jan Białostocki, w aneksie analizę konstrukcji
planu przedstawił znów Miłobędzki. Jednak szczególną pozycję ma zakończenie obu analiz autorstwa Mi-
łobędzkiego, który stara się uświadomić istnienie jeszcze jednej wartości, wymykającej się naukowym ana-
lizom - szczególną atmosferę, wrażenie, wdzięk tworzone przez architekturę i jej wystrój. Tę ulotną cechę
dzieła architektury starał się przekazać w wielu tekstach.
Działalność dokumentacyjna Miłobędzkiego obejmowała nie tylko prace prowadzone ze studentami
Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, ale i udział w tworzeniu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce
województw łódzkiego, kieleckiego i lubelskiego. Po 1980 r. studia monograficzne, jak to poświęcone ko-
legiacie pułtuskiej (139, 1996) należały już do rzadkości.
Opracowania monograficzne ukazują nam warsztat badacza architektury, ale jednocześnie musimy z mocą
zaznaczyć, że zawarte w nich wnioski ogólniejsze, syntetyczne, wpisują się w historię architektury, są nie-
odłączną częścią tej twórczości naukowej Miłobędzkiego, która odnosi się do tworzonej przez Niego historii
architektury polskiej.
Cele badawcze historyka architektury Miłobędzki określił we wspomnianym Wstępie do historii sztuki:
„W wyższych warstwach badawczych narzędzia historyka architektury mnożą się, komplikują, z tym że
można je w zasadzie odnieść do paru aspektów specyficznych dla omawianego przedmiotu badań". Należy
do nich aspekt morfologiczny, który obejmuje problematykę metrologiczną, technologiczną, funkcjonalną,
kompozycyjną i typologiczną oraz aspekty genetyczne3.
Syntetyczne opracowania całych dziejów bądź ich wybranych aspektów są w dorobku naukowym
Miłobędzkiego najliczniejsze i bez zastrzeżeń zaliczymy je do fundamentalnych dzieł konstytuujących hi-
storię architektury ziem polskich. Opracowania problemowe, najliczniejsze, najpełniej ukazujące jego tem-
perament naukowy, są cenne z powodu zawartych w nich inspirujących pomysłów interpretacyjnych, a także
i doświadczeń pozyskanych kontaktach z zagranicznymi ośrodkami naukowymi.
Umiejętność syntetycznego ujęcia niemal tysiącletnich dziejów architektury naszych ziem nabył Miło-
będzki w Zakładzie Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, gdzie gruntowną wiedzę specjalistycz-
ną zapewniły najpierw studia, a następnie od 1946 r. praca dydaktyczna oparta na programie wypracowa-
nym jeszcze przed wojną przez Oskara Sosnowskiego. Program ten był w licznych (aż pięciokrotnie
publikowanych-43, 1966; 72, 1976; 114, 1990; 145, 1993; 167, 2000) studiach poświęconych Sosnowskie-
mu niezmiennie wysoko oceniany przez Miłobędzkiego i z pewnością ucieleśniał Jego ideał. Po latach tak
pisał o założeniach Sosnowskiego: „architektura jest nie tylko sztuką, ale zarazem kompleksową wiedzą
ścisłą i w tej roli stanowi zawsze odbicie materialnej i duchowej kultury epoki". „Rozwój architektury mimo
etapów stylistycznych jest procesem ciągłym, przebiegającym bez zakłóceń jej podstawowych praw i war-
tości"4. Wychowankowie Sosnowskiego, współpracownicy i kontynuatorzy jego badań uważali za rzecz
oczywistą widzenie zjawisk architektonicznych w kontekście całości i z celem ostatecznego ich ujmowania
w opracowaniach syntetycznych. Autorami takich dzieł są: Jan Zachwatowicz, Bohdan Guerquin, Czesław
Krassowski. Możemy odnosić wrażenie, że działalność naukowa Miłobędzkiego była ukierunkowana rów-
nież na tworzenie syntez stanowiących ukoronowanie określonego etapu badań. Stosunkowo wcześnie, bo
już od 1952 r, brał on udział w powstawaniu takich publikacji ogłaszanych w formie rozbudowanych ko-
mentarzy do bogato ilustrowanych albumów, tekstów źródłowych czy historii architektury.
Pierwsza obszerna rozprawa opublikowana przez Miłobędzkiego wraz z Krassowskim i Wojciechem
Kalinowskim była poświęcona problematyce budownictwa drewnianego epoki odrodzenia (7. 1953). Kolej-
3 Ibidem, s. 483-491.
4 A. Miłobędzki, Oskar Sosnowski - polski historyk architektury, [w:] Myśl o sztuce. Materiały sesji zorganizowanej
z okazji czterdziestolecia Stowarzyszenia Historyków Sztuki Warszawa 1974, Warszawa 1976. s. 284.
ZBIGNIEW BANIA
wum rysunków Tylmana z Gameren (27, 1960; 28, 1961) oraz takich budowli jak zamek w Zbarażu (14, 1956),
pałac w Czerniakowie (44, 1966), kościół w Bielsku Podlaskim (56, 1969), wieżowiec Towarzystwa Tele-
fonów „Cedergren" w Warszawie (67, 1974) czy warszawski dwór biskupa Jana Gembickiego (81, 1979).
Wyjątkową pozycję wśród tych opracowań zajmuje studium urbanistyczne Zamościa, po raz pierwszy w ta-
kiej skali stosujące metodę metrologiczną i wzbogacające wcześniejsze prace Oskara Sosnowskiego i Sta-
nisława Herbsta (6, 1953).
Do wyjątkowych należy zaliczyć również monografię kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej we Fryd-
manie (18, 1957). W tekście zawarto możliwie wszechstronną analizę dzieła architektonicznego: formę
budowli wyjaśnił Miłobędzki, jej ikonologię zaprezentował Jan Białostocki, w aneksie analizę konstrukcji
planu przedstawił znów Miłobędzki. Jednak szczególną pozycję ma zakończenie obu analiz autorstwa Mi-
łobędzkiego, który stara się uświadomić istnienie jeszcze jednej wartości, wymykającej się naukowym ana-
lizom - szczególną atmosferę, wrażenie, wdzięk tworzone przez architekturę i jej wystrój. Tę ulotną cechę
dzieła architektury starał się przekazać w wielu tekstach.
Działalność dokumentacyjna Miłobędzkiego obejmowała nie tylko prace prowadzone ze studentami
Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, ale i udział w tworzeniu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce
województw łódzkiego, kieleckiego i lubelskiego. Po 1980 r. studia monograficzne, jak to poświęcone ko-
legiacie pułtuskiej (139, 1996) należały już do rzadkości.
Opracowania monograficzne ukazują nam warsztat badacza architektury, ale jednocześnie musimy z mocą
zaznaczyć, że zawarte w nich wnioski ogólniejsze, syntetyczne, wpisują się w historię architektury, są nie-
odłączną częścią tej twórczości naukowej Miłobędzkiego, która odnosi się do tworzonej przez Niego historii
architektury polskiej.
Cele badawcze historyka architektury Miłobędzki określił we wspomnianym Wstępie do historii sztuki:
„W wyższych warstwach badawczych narzędzia historyka architektury mnożą się, komplikują, z tym że
można je w zasadzie odnieść do paru aspektów specyficznych dla omawianego przedmiotu badań". Należy
do nich aspekt morfologiczny, który obejmuje problematykę metrologiczną, technologiczną, funkcjonalną,
kompozycyjną i typologiczną oraz aspekty genetyczne3.
Syntetyczne opracowania całych dziejów bądź ich wybranych aspektów są w dorobku naukowym
Miłobędzkiego najliczniejsze i bez zastrzeżeń zaliczymy je do fundamentalnych dzieł konstytuujących hi-
storię architektury ziem polskich. Opracowania problemowe, najliczniejsze, najpełniej ukazujące jego tem-
perament naukowy, są cenne z powodu zawartych w nich inspirujących pomysłów interpretacyjnych, a także
i doświadczeń pozyskanych kontaktach z zagranicznymi ośrodkami naukowymi.
Umiejętność syntetycznego ujęcia niemal tysiącletnich dziejów architektury naszych ziem nabył Miło-
będzki w Zakładzie Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, gdzie gruntowną wiedzę specjalistycz-
ną zapewniły najpierw studia, a następnie od 1946 r. praca dydaktyczna oparta na programie wypracowa-
nym jeszcze przed wojną przez Oskara Sosnowskiego. Program ten był w licznych (aż pięciokrotnie
publikowanych-43, 1966; 72, 1976; 114, 1990; 145, 1993; 167, 2000) studiach poświęconych Sosnowskie-
mu niezmiennie wysoko oceniany przez Miłobędzkiego i z pewnością ucieleśniał Jego ideał. Po latach tak
pisał o założeniach Sosnowskiego: „architektura jest nie tylko sztuką, ale zarazem kompleksową wiedzą
ścisłą i w tej roli stanowi zawsze odbicie materialnej i duchowej kultury epoki". „Rozwój architektury mimo
etapów stylistycznych jest procesem ciągłym, przebiegającym bez zakłóceń jej podstawowych praw i war-
tości"4. Wychowankowie Sosnowskiego, współpracownicy i kontynuatorzy jego badań uważali za rzecz
oczywistą widzenie zjawisk architektonicznych w kontekście całości i z celem ostatecznego ich ujmowania
w opracowaniach syntetycznych. Autorami takich dzieł są: Jan Zachwatowicz, Bohdan Guerquin, Czesław
Krassowski. Możemy odnosić wrażenie, że działalność naukowa Miłobędzkiego była ukierunkowana rów-
nież na tworzenie syntez stanowiących ukoronowanie określonego etapu badań. Stosunkowo wcześnie, bo
już od 1952 r, brał on udział w powstawaniu takich publikacji ogłaszanych w formie rozbudowanych ko-
mentarzy do bogato ilustrowanych albumów, tekstów źródłowych czy historii architektury.
Pierwsza obszerna rozprawa opublikowana przez Miłobędzkiego wraz z Krassowskim i Wojciechem
Kalinowskim była poświęcona problematyce budownictwa drewnianego epoki odrodzenia (7. 1953). Kolej-
3 Ibidem, s. 483-491.
4 A. Miłobędzki, Oskar Sosnowski - polski historyk architektury, [w:] Myśl o sztuce. Materiały sesji zorganizowanej
z okazji czterdziestolecia Stowarzyszenia Historyków Sztuki Warszawa 1974, Warszawa 1976. s. 284.