DOI Artikel:
Świechowski, Zygmunt: Palatium na Ostrowie Lednickim a mity polskiej historii sztuki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0051
Rocznik Historii Sztuki, tom XXX
Wydawnictwo Neriton, 2005
ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI
WARSZAWA
PALATIUM NA OSTROWIE LEDNICKIM A MITY POLSKIEJ HISTORII SZTUKI
Najpierw uczony postępuje sobie jak lizus, zaczyna nieśmiało,
z umiarkowaniem, zaczyna od najniewinniejszego pytania... „Czy
ten dokument nie pochodzi z innych późniejszych czasów?".
Albo „czy przez ten naród nie należy rozumieć takiego a takie-
go narodu?" [...] zaraz jednak zaczyna galopować, nabiera śmiało-
ści [...] zadaje pytania i sam na nie odpowiada [...] wydaje mu się,
że to widzi, że to jest jasne i rozprawa kończy się słowami „A więc
to tak było! A więc z takiego punktu widzenia trzeba patrzeć na
daną materię". [...] Potem rozpowszechni to z katedry i nowo od-
kryta prawda ruszyła w świat zdobywając zwolenników i wielbi-
cieli.
MW. Gogol, Martwe dusze
Pozostałości monumentalnych budowli na Ostrowie Lednickim ogniskowały w ciągu ostatniego pół-
wiecza zainteresowanie przedstawicieli różnych dyscyplin historycznych. W rezultacie, XIX-wieczna i mię-
dzywojenna bibliografia tego fascynującego tematu, obejmująca kilkanaście pozycji zapoczątkowanych al-
bumem Wspomnienia Wielkopolski Edwarda Raczyńskiego z 1843 r.', została wybitnie pomnożona. Powstało
kilka dziesiątków publikacji2 - w tej liczbie kontrowersyjna dwutomowa monografia z 1993 г., praca zbio-
rowa pod redakcją Klementyny Żurowskiej3, która będzie w dalszym ciągu tekstu określana skrótem -
„Monografia". Dzieło to wywołało coś w rodzaju reakcji łańcuchowej w postaci serii przeważnie polemicz-
nych artykułów4, podważających w całości czy częściowo zawarte w niej propozycje interpretacyjne i wnio-
ski. Tak w dawniejszych, jak i w najnowszych pracach zatarciu ulegały częstokroć granice pomiędzy ma-
terialnym artefaktem, jakim jest architektura służąca określonym funkcjom, a swobodną grą wyobraźni
'E. Raczyński, Wspomnienia Wielkopolski, t. 2, Poznań 1843.
2 Por. Architektura romańska w Polsce. Bibliografia, oprać. E. Swiechowska, W. Mischke, Warszawa 2001, sub voce
Ostrów Lednicki, s. 90-93; K. Łopacka-Szymańska, Materiały do bibliografii Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie",
1-7, 1989-2002.
3 U progu chrześcijaństwa w Polsce. Ostrów Lednicki, red. K. Żurowska, oprać. T. Biedroń, T. Łastowiecki,
T. Rodzi ńska-Chorąży, T. Węcławowicz, J. Wrzesiński, K. Żurowska, Kraków 1993.
4 Recenzja Z. Świechowski, „Biuletyn Historii Sztuki", 56, 1994, nr 4, s. 403^-09; replika T. Rodzińska-Chorą-
ż y, K. Ż u r o w s к a, „Folia Historiae Artium" N.S., 2-3 1997, s. 141-148; recenzja P. Urbańczyk, „Kwartalnik Historyczny",
102, 1995, s. 97-108; replika T. Rodzińska-Chorąży, K. Żurowska, ibidem, 104, 1997, s. 89-101; P. Urbańczyk
odpowiedź na replikę, ibidem, 104, 1997, s. 103-107; recenzja W. Swoboda, „Slavia Antiqua", 38, 1997, s. 205-210; replika
T. Rodzińska-Chorąży, ibidem, 38, 1997, s. 210-212; W. S w o b o d a, odpowiedź na replikę, ibidem, 39, 1998, s. 301-302.
Wydawnictwo Neriton, 2005
ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI
WARSZAWA
PALATIUM NA OSTROWIE LEDNICKIM A MITY POLSKIEJ HISTORII SZTUKI
Najpierw uczony postępuje sobie jak lizus, zaczyna nieśmiało,
z umiarkowaniem, zaczyna od najniewinniejszego pytania... „Czy
ten dokument nie pochodzi z innych późniejszych czasów?".
Albo „czy przez ten naród nie należy rozumieć takiego a takie-
go narodu?" [...] zaraz jednak zaczyna galopować, nabiera śmiało-
ści [...] zadaje pytania i sam na nie odpowiada [...] wydaje mu się,
że to widzi, że to jest jasne i rozprawa kończy się słowami „A więc
to tak było! A więc z takiego punktu widzenia trzeba patrzeć na
daną materię". [...] Potem rozpowszechni to z katedry i nowo od-
kryta prawda ruszyła w świat zdobywając zwolenników i wielbi-
cieli.
MW. Gogol, Martwe dusze
Pozostałości monumentalnych budowli na Ostrowie Lednickim ogniskowały w ciągu ostatniego pół-
wiecza zainteresowanie przedstawicieli różnych dyscyplin historycznych. W rezultacie, XIX-wieczna i mię-
dzywojenna bibliografia tego fascynującego tematu, obejmująca kilkanaście pozycji zapoczątkowanych al-
bumem Wspomnienia Wielkopolski Edwarda Raczyńskiego z 1843 r.', została wybitnie pomnożona. Powstało
kilka dziesiątków publikacji2 - w tej liczbie kontrowersyjna dwutomowa monografia z 1993 г., praca zbio-
rowa pod redakcją Klementyny Żurowskiej3, która będzie w dalszym ciągu tekstu określana skrótem -
„Monografia". Dzieło to wywołało coś w rodzaju reakcji łańcuchowej w postaci serii przeważnie polemicz-
nych artykułów4, podważających w całości czy częściowo zawarte w niej propozycje interpretacyjne i wnio-
ski. Tak w dawniejszych, jak i w najnowszych pracach zatarciu ulegały częstokroć granice pomiędzy ma-
terialnym artefaktem, jakim jest architektura służąca określonym funkcjom, a swobodną grą wyobraźni
'E. Raczyński, Wspomnienia Wielkopolski, t. 2, Poznań 1843.
2 Por. Architektura romańska w Polsce. Bibliografia, oprać. E. Swiechowska, W. Mischke, Warszawa 2001, sub voce
Ostrów Lednicki, s. 90-93; K. Łopacka-Szymańska, Materiały do bibliografii Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie",
1-7, 1989-2002.
3 U progu chrześcijaństwa w Polsce. Ostrów Lednicki, red. K. Żurowska, oprać. T. Biedroń, T. Łastowiecki,
T. Rodzi ńska-Chorąży, T. Węcławowicz, J. Wrzesiński, K. Żurowska, Kraków 1993.
4 Recenzja Z. Świechowski, „Biuletyn Historii Sztuki", 56, 1994, nr 4, s. 403^-09; replika T. Rodzińska-Chorą-
ż y, K. Ż u r o w s к a, „Folia Historiae Artium" N.S., 2-3 1997, s. 141-148; recenzja P. Urbańczyk, „Kwartalnik Historyczny",
102, 1995, s. 97-108; replika T. Rodzińska-Chorąży, K. Żurowska, ibidem, 104, 1997, s. 89-101; P. Urbańczyk
odpowiedź na replikę, ibidem, 104, 1997, s. 103-107; recenzja W. Swoboda, „Slavia Antiqua", 38, 1997, s. 205-210; replika
T. Rodzińska-Chorąży, ibidem, 38, 1997, s. 210-212; W. S w o b o d a, odpowiedź na replikę, ibidem, 39, 1998, s. 301-302.