DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Lwowskie środowisko artystyczne wobec idei symbiozy sztuk w wystroju i wyposażeniu wnętrz sakralnych (1730 - 1780)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0162
150
PIOTR KRASNY
Środków na „fabrykę" w Busku dostarczył archidiakon lwowskiej kapituły metropolitalnej Szczepan
Mikulski, który jako „kochający ozdobę kościołów prałat" wyłożył także znaczne sumy na zaopatrzenie
świątyń w Nawarii, Hodowicy i Kołomyi w jednolity wystrój o szczególnie wymyślnym programie ikono-
graficznym i artystycznym20. Działalność fundacyjna ks. Mikulskiego miała wyjątkowy rozmach, ale można
przyjąć, że jego upodobanie do wykwintnej dekoracji wnętrz sakralnych oddawało gusta znacznej części
duchownych w archidiecezji lwowskiej. Idąc za sugestią Adama Miłobędzkiego, źródeł takiego upodobania
trzeba upatrywać w formacji większości księży, którzy kształcili się w placówkach prowadzonych przez
jezuitów21 i przejmowali od nich koncepcję duszpasterstwa podporządkowanego retorycznej triadzie delec-
tare - persuadere - docere. W zgodzie z ową koncepcją jednolity wystrój wnętrza kościelnego mógł zna-
komicie wspomagać wysiłki kaznodziei i celebransów, zarówno zachwycając wiernych bogactwem swoich
form artystycznych, jak też poruszając ich dramatyczną ekspresją rzeźb i malowideł22.
ŹRÓDŁA, INSPIRACJE I WZORY
Teoretyczne podwaliny pod stworzenie koncepcji symbiozy sztuk w wyposażeniu i wystroju wnętrz
sakralnych położyli kontrreformacyjni pisarze, rozważając zasady kształtowania świątyń, dostosowanych do
potrzeb duszpasterskich Kościoła odnowionego na soborze trydenckim. Karol Boromeusz określił zarówno
zasady rozplanowania tych gmachów, jak i reguły ich wyposażania w ołtarze, obrazy, rzeźby, paramenty
oraz inne sprzęty potrzebne do godnego sprawowania kultu Bożego. Wielką wagę przywiązywał do właści-
wego skorelowania treści zakodowanych w tych przedmiotach, troszcząc się, aby przekazywały one wier-
nym precyzyjne przesłanie, wzbogacające przeżywanie udziału w liturgii, sprawowanej w efektowny, para-
teatralny sposób23. Zalecał więc: „to zaś, co odnosi się do dzieł rzeźbiarskich i malarskich, a także pełnych
powagi i skromnych ozdób, powinno być poddane pod osąd biskupa, który wraz z architektem orzeknie, co
jest najwłaściwsze dla kościelnej budowli"24. Podobne opinie wygłaszał też w latach 90. XVI w. jezuita
Robert Bellarmin, według którego kościół i jego wspaniałą ozdobę należało komponować w jak najprze-
myślniejszy sposób, aby powstał „gmach okazały i jak najwspanialszy", stanowiący kulminację „hierarchii
rzeczy stworzonych" wprowadzających „ziemskiego żebraka" przed progi niebiańskiej chwały2\ Z zaleceń
tych łatwo było wysnuć wniosek, że jedność programu treściowego wystroju świątyni winna manifestować
się w jedności form artystycznych jego poszczególnych elementów, co wyraził najlepiej Fryderyk Borome-
usz, stwierdzając, że w gmachu kościelnym „trzy sztuki powinny połączyć się ze sobą w tym celu, aby jak
najlepiej i jak najdoskonalej poświęcić się na służbę Bogu"26.
Próby ścisłego zintegrowania form architektury świątyni i jej wystroju były podejmowane już pod
koniec XVI w., m.in. przez Gianbolognę i Domenica Fontanę27. Znamienne dla owych rozwiązań było
jednak zdecydowane podporządkowanie malarstwa i rzeźby ramom architektonicznym, wskutek czego osią-
gano wyłącznie efekt zharmonizowania, a nie - pełnego zjednoczenia środków wyrazu poszczególnych
dziedzin sztuki.
20 Mańkowski, Lwowska rzeźba..., s. 10-11, 34—35; Z. H o r n u n g. Majster Pinsel snycerz. Karta z dziejów polskiej
rzeźby barokowej, Wrocław 1976, s. 41^-3; Krasny, O problemach atrybucji..., s. 119-120.
21 M i ł o b ę d z к i. Główne nurty..., s. 65-66. Wiadomo, że ks. Mikulski ukończył szkoły jezuickie we Lwowie. Honnin g.
Majster Pinsel..., s. 41.
22 H. H i b b a r d, Ut picturae sermones: the First Painted Décoration ofthe Gesù, [w:] Baroque Art: The Jesuit Contribution.
red. R. W i ttkower, I. Jaffe, New York 1972, s. 40-41.
23 С. В o r r o m e o, Instructionum fabricae et supellectilis ecclesiasticae libri duo, [w:] Trattati d'arte del Cinc/ucento fra
manierismo e controriforma, t. 3: C. Borromeo - Ammanati - Bocchi - R. Alberti - Comanini, oprać. В. В а г о с с h i. Bari 1962,
s. 9-11; G i e y s z t o r - M i ł o b ę d z к a, op. cit., s. 159; J. Kofroûov a. Problematika sakrdlni'ho prostom po Tridentském
Koncilu ve svëtle nâzorû cîrkevnich autorit, „Umënf\ XLVIII, 2000. nr 1-2, s. 44^47; S с h о fi e 1 d. op. cit., s. 167-172.
24 В о r r о m e o, op. cit., s. 11. Dzieło zostało po raz pierwszy ogłoszone drukiem w 1577 r.
25 В e 1 1 а г m i n u s, kol. 2327-2328; Z. Kalista, Tvàr baroka. Praha 1990, s. 58-59; S с h о о fi e 1 d, op. cit.. s. 148-155.
26 F. В о r r о m e o, Della pittura sacra libri due, oprać. B. A g о s t i, ..Quaderni del Seminario di Storia délia Critica d'Arte",
4, 1994, s. 68. Traktat został po raz pierwszy ogłoszony drukiem w 1624 r.
27 M. We i t z e 1-G i b b o n s, Gianbologna. Narrator ofthe Catholic Reformation, Berkeley 1995, s. 21-52; S.F. Ostro w,
Art and Spirituality in Counter-Reformation Rome. The Sistine and Pauline Chapels in S. Maria Maggiore, Cambridge (Massachusets)
1996, s. 23-1 17.
PIOTR KRASNY
Środków na „fabrykę" w Busku dostarczył archidiakon lwowskiej kapituły metropolitalnej Szczepan
Mikulski, który jako „kochający ozdobę kościołów prałat" wyłożył także znaczne sumy na zaopatrzenie
świątyń w Nawarii, Hodowicy i Kołomyi w jednolity wystrój o szczególnie wymyślnym programie ikono-
graficznym i artystycznym20. Działalność fundacyjna ks. Mikulskiego miała wyjątkowy rozmach, ale można
przyjąć, że jego upodobanie do wykwintnej dekoracji wnętrz sakralnych oddawało gusta znacznej części
duchownych w archidiecezji lwowskiej. Idąc za sugestią Adama Miłobędzkiego, źródeł takiego upodobania
trzeba upatrywać w formacji większości księży, którzy kształcili się w placówkach prowadzonych przez
jezuitów21 i przejmowali od nich koncepcję duszpasterstwa podporządkowanego retorycznej triadzie delec-
tare - persuadere - docere. W zgodzie z ową koncepcją jednolity wystrój wnętrza kościelnego mógł zna-
komicie wspomagać wysiłki kaznodziei i celebransów, zarówno zachwycając wiernych bogactwem swoich
form artystycznych, jak też poruszając ich dramatyczną ekspresją rzeźb i malowideł22.
ŹRÓDŁA, INSPIRACJE I WZORY
Teoretyczne podwaliny pod stworzenie koncepcji symbiozy sztuk w wyposażeniu i wystroju wnętrz
sakralnych położyli kontrreformacyjni pisarze, rozważając zasady kształtowania świątyń, dostosowanych do
potrzeb duszpasterskich Kościoła odnowionego na soborze trydenckim. Karol Boromeusz określił zarówno
zasady rozplanowania tych gmachów, jak i reguły ich wyposażania w ołtarze, obrazy, rzeźby, paramenty
oraz inne sprzęty potrzebne do godnego sprawowania kultu Bożego. Wielką wagę przywiązywał do właści-
wego skorelowania treści zakodowanych w tych przedmiotach, troszcząc się, aby przekazywały one wier-
nym precyzyjne przesłanie, wzbogacające przeżywanie udziału w liturgii, sprawowanej w efektowny, para-
teatralny sposób23. Zalecał więc: „to zaś, co odnosi się do dzieł rzeźbiarskich i malarskich, a także pełnych
powagi i skromnych ozdób, powinno być poddane pod osąd biskupa, który wraz z architektem orzeknie, co
jest najwłaściwsze dla kościelnej budowli"24. Podobne opinie wygłaszał też w latach 90. XVI w. jezuita
Robert Bellarmin, według którego kościół i jego wspaniałą ozdobę należało komponować w jak najprze-
myślniejszy sposób, aby powstał „gmach okazały i jak najwspanialszy", stanowiący kulminację „hierarchii
rzeczy stworzonych" wprowadzających „ziemskiego żebraka" przed progi niebiańskiej chwały2\ Z zaleceń
tych łatwo było wysnuć wniosek, że jedność programu treściowego wystroju świątyni winna manifestować
się w jedności form artystycznych jego poszczególnych elementów, co wyraził najlepiej Fryderyk Borome-
usz, stwierdzając, że w gmachu kościelnym „trzy sztuki powinny połączyć się ze sobą w tym celu, aby jak
najlepiej i jak najdoskonalej poświęcić się na służbę Bogu"26.
Próby ścisłego zintegrowania form architektury świątyni i jej wystroju były podejmowane już pod
koniec XVI w., m.in. przez Gianbolognę i Domenica Fontanę27. Znamienne dla owych rozwiązań było
jednak zdecydowane podporządkowanie malarstwa i rzeźby ramom architektonicznym, wskutek czego osią-
gano wyłącznie efekt zharmonizowania, a nie - pełnego zjednoczenia środków wyrazu poszczególnych
dziedzin sztuki.
20 Mańkowski, Lwowska rzeźba..., s. 10-11, 34—35; Z. H o r n u n g. Majster Pinsel snycerz. Karta z dziejów polskiej
rzeźby barokowej, Wrocław 1976, s. 41^-3; Krasny, O problemach atrybucji..., s. 119-120.
21 M i ł o b ę d z к i. Główne nurty..., s. 65-66. Wiadomo, że ks. Mikulski ukończył szkoły jezuickie we Lwowie. Honnin g.
Majster Pinsel..., s. 41.
22 H. H i b b a r d, Ut picturae sermones: the First Painted Décoration ofthe Gesù, [w:] Baroque Art: The Jesuit Contribution.
red. R. W i ttkower, I. Jaffe, New York 1972, s. 40-41.
23 С. В o r r o m e o, Instructionum fabricae et supellectilis ecclesiasticae libri duo, [w:] Trattati d'arte del Cinc/ucento fra
manierismo e controriforma, t. 3: C. Borromeo - Ammanati - Bocchi - R. Alberti - Comanini, oprać. В. В а г о с с h i. Bari 1962,
s. 9-11; G i e y s z t o r - M i ł o b ę d z к a, op. cit., s. 159; J. Kofroûov a. Problematika sakrdlni'ho prostom po Tridentském
Koncilu ve svëtle nâzorû cîrkevnich autorit, „Umënf\ XLVIII, 2000. nr 1-2, s. 44^47; S с h о fi e 1 d. op. cit., s. 167-172.
24 В о r r о m e o, op. cit., s. 11. Dzieło zostało po raz pierwszy ogłoszone drukiem w 1577 r.
25 В e 1 1 а г m i n u s, kol. 2327-2328; Z. Kalista, Tvàr baroka. Praha 1990, s. 58-59; S с h о о fi e 1 d, op. cit.. s. 148-155.
26 F. В о r r о m e o, Della pittura sacra libri due, oprać. B. A g о s t i, ..Quaderni del Seminario di Storia délia Critica d'Arte",
4, 1994, s. 68. Traktat został po raz pierwszy ogłoszony drukiem w 1624 r.
27 M. We i t z e 1-G i b b o n s, Gianbologna. Narrator ofthe Catholic Reformation, Berkeley 1995, s. 21-52; S.F. Ostro w,
Art and Spirituality in Counter-Reformation Rome. The Sistine and Pauline Chapels in S. Maria Maggiore, Cambridge (Massachusets)
1996, s. 23-1 17.