DOI Artikel:
Putkowska, Jolanta: Pałac Wielopolskich i Franciszka Ksawerego Branickiego przy Nowym Świecie w Warszawie w 2. połowie XVII i w XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14574#0249
Rocznik Historii Sztuki, tom XXX
Wydawnictwo Neriton, 2005
JOLANTA PUTKOWSKA
POLITECHNIKA WARSZAWSKA
PAŁAC WIELOPOLSKICH I FRANCISZKA KSAWEREGO BRANICKIEGO
PRZY NOWYM ŚWIECIE W WARSZAWIE W 2. POŁOWIE XVII I W XVIII WIEKU
W zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie znajduje się obszerna dokumen-
tacja rysunkowa dotycząca założenia pałacowego przy Nowym Świecie w Warszawie (nr hip. 1245). Są to
24 cenne rysunki inwentaryzacyjne i projektowe1, których opracowanie ma dla historii architektury rezyden-
cjonalnej w Polsce wyjątkowe znaczenie. Przeanalizowane, obrazują przemiany w funkcjach i formach
miejskich siedzib magnackich w 2. poł. XVIII w. wprowadzane przy adaptacji i modernizacji obiektów.
Rysunki te znane są od dawna, wykorzystywane przez wielu badaczy, ale dotychczas nie były poddane
kompleksowemu opracowaniu. Najwięcej uwagi materiałom tym poświęcił Marek Kwiatkowski w mono-
grafii Szymona Bogumiła Zuga2, oraz autor artykułu o gmachu Ministerstwa Skarbu3. Ogrodem przy pałacu
zajmował się Gerard Ciołek4.
Obiekt, którego dotyczy cała dokumentacja nie istnieje, został rozebrany na początku XIX w. Obecnie
na tej posesji przy Nowym Świecie 67/69 znajduje się pałac wzniesiony dla Andrzeja Zamoyskiego w latach
1843-1846 według projektu Henryka Marconiego, odbudowany po II wojnie światowej?.
Pierwsze informacje o parceli nr hip. 1245 zawiera kontrybucja szwedzka z 1656 r. Należała wówczas
do Jana Aderkasa, podkoniuszego koronnego6. W 1660 r. od Aderkasa działkę tę wraz z dworem zakupił Jan
Wielopolski, kasztelan wojnicki, późniejszy wojewoda krakowski i kanclerz w. kor. zapewne po nominacji
na starostę warszawskiego. Dwór stał się główną rezydencją Wielopolskiego w Warszawie. W 1667 r. sta-
rosta znacznie powiększył swoje dobra warszawskie - o trzy place, na które uzyskał akt nadania: dwa
w najbliższym sąsiedztwie rezydencji i folwarku starościńskiego, a trzeci przy Grzybowie ,,w polu"7. Jan
Wielopolski umarł w 1688 r. i wówczas rezydencja warszawska, opisana jako „pałac", w drodze podziałów
spadkowych przypadła jego najmłodszemu synowi z trzeciego małżeństwa z Marią de la Grange d'Arquien,
Józefowi Janowi. Dożywocie na części spadkowej syna miała wdowa i ona faktycznie była właścicielką
pałacu do śmierci w 1733 r.8 Tylman z Gameren w pomiarze ulic warszawskich wykonanym ok. 1700 r.
Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 1, Varsaviana. Rysunki architektoniczne,
dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, oprać. T. S u 1 e r z y s к a, S. Sawicka. Warszawa 1967, s. 188-191 i 261.
2 M. Kwiatkowski, Szymon Bogumił Zug architekt polskiego Oświecenia, Warszawa 1971. s. 103-112.
1 M. S.. Historia gmachu Ministerstwa Skarbu, „Stolica", V, 1950, nr 8, s. 8.
4 G. Ciołek, Ogrody polskie, [b.m.w.J 1954, s. 112, rys. 168; idem, Zarys historii kompozycji ogrodowej w Polsce,
Warszawa 1955, s. 112, rys. 99.
5 J.A. С h r o ś с i с к i, A. Rottermund, Atlas architektury Warszawy, Warszawa 1977, s. 175.
6 Źródła do dziejów Warszawy. Rejestry podatkowe i taryfy nieruchomości 1510-1770, wyd. A. Berdecka, J. Rutkow-
s к a, A. S u с h e n i - G r a b o w s к a, H. S z w a ii к o w s к a, Warszawa 1963, s. 131, 176.
'A. Sokołowska, Jurydyka Wielopole w Warszawie w świetle nieznanych planów Tylmana z Gameren, „Rocznik War-
szawski"", XI, 1972, s. 24.
x Ibidem.
Wydawnictwo Neriton, 2005
JOLANTA PUTKOWSKA
POLITECHNIKA WARSZAWSKA
PAŁAC WIELOPOLSKICH I FRANCISZKA KSAWEREGO BRANICKIEGO
PRZY NOWYM ŚWIECIE W WARSZAWIE W 2. POŁOWIE XVII I W XVIII WIEKU
W zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie znajduje się obszerna dokumen-
tacja rysunkowa dotycząca założenia pałacowego przy Nowym Świecie w Warszawie (nr hip. 1245). Są to
24 cenne rysunki inwentaryzacyjne i projektowe1, których opracowanie ma dla historii architektury rezyden-
cjonalnej w Polsce wyjątkowe znaczenie. Przeanalizowane, obrazują przemiany w funkcjach i formach
miejskich siedzib magnackich w 2. poł. XVIII w. wprowadzane przy adaptacji i modernizacji obiektów.
Rysunki te znane są od dawna, wykorzystywane przez wielu badaczy, ale dotychczas nie były poddane
kompleksowemu opracowaniu. Najwięcej uwagi materiałom tym poświęcił Marek Kwiatkowski w mono-
grafii Szymona Bogumiła Zuga2, oraz autor artykułu o gmachu Ministerstwa Skarbu3. Ogrodem przy pałacu
zajmował się Gerard Ciołek4.
Obiekt, którego dotyczy cała dokumentacja nie istnieje, został rozebrany na początku XIX w. Obecnie
na tej posesji przy Nowym Świecie 67/69 znajduje się pałac wzniesiony dla Andrzeja Zamoyskiego w latach
1843-1846 według projektu Henryka Marconiego, odbudowany po II wojnie światowej?.
Pierwsze informacje o parceli nr hip. 1245 zawiera kontrybucja szwedzka z 1656 r. Należała wówczas
do Jana Aderkasa, podkoniuszego koronnego6. W 1660 r. od Aderkasa działkę tę wraz z dworem zakupił Jan
Wielopolski, kasztelan wojnicki, późniejszy wojewoda krakowski i kanclerz w. kor. zapewne po nominacji
na starostę warszawskiego. Dwór stał się główną rezydencją Wielopolskiego w Warszawie. W 1667 r. sta-
rosta znacznie powiększył swoje dobra warszawskie - o trzy place, na które uzyskał akt nadania: dwa
w najbliższym sąsiedztwie rezydencji i folwarku starościńskiego, a trzeci przy Grzybowie ,,w polu"7. Jan
Wielopolski umarł w 1688 r. i wówczas rezydencja warszawska, opisana jako „pałac", w drodze podziałów
spadkowych przypadła jego najmłodszemu synowi z trzeciego małżeństwa z Marią de la Grange d'Arquien,
Józefowi Janowi. Dożywocie na części spadkowej syna miała wdowa i ona faktycznie była właścicielką
pałacu do śmierci w 1733 r.8 Tylman z Gameren w pomiarze ulic warszawskich wykonanym ok. 1700 r.
Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 1, Varsaviana. Rysunki architektoniczne,
dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, oprać. T. S u 1 e r z y s к a, S. Sawicka. Warszawa 1967, s. 188-191 i 261.
2 M. Kwiatkowski, Szymon Bogumił Zug architekt polskiego Oświecenia, Warszawa 1971. s. 103-112.
1 M. S.. Historia gmachu Ministerstwa Skarbu, „Stolica", V, 1950, nr 8, s. 8.
4 G. Ciołek, Ogrody polskie, [b.m.w.J 1954, s. 112, rys. 168; idem, Zarys historii kompozycji ogrodowej w Polsce,
Warszawa 1955, s. 112, rys. 99.
5 J.A. С h r o ś с i с к i, A. Rottermund, Atlas architektury Warszawy, Warszawa 1977, s. 175.
6 Źródła do dziejów Warszawy. Rejestry podatkowe i taryfy nieruchomości 1510-1770, wyd. A. Berdecka, J. Rutkow-
s к a, A. S u с h e n i - G r a b o w s к a, H. S z w a ii к o w s к a, Warszawa 1963, s. 131, 176.
'A. Sokołowska, Jurydyka Wielopole w Warszawie w świetle nieznanych planów Tylmana z Gameren, „Rocznik War-
szawski"", XI, 1972, s. 24.
x Ibidem.