Rocznik Historii Sztuki (31.2006)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXI
Wydawnictwo Neriton, 2006

DARIA KOŁACKA

UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA

CHOREOGRAFIA WIELKIEGO MIASTA WE WSPÓŁCZESNEJ FOTOGRAFII1

Miasto jest przedmiotem przedstawień fotograficznych od momentu powstania tego medium. Początek
wyznaczają dagerotypy dachów Paryża z roku 1839. Tradycyjną fotografię miasta utożsamić można z foto-
grafią architektury czy też - innymi słowy - z architektonicznym obrazem miasta2. W czasie, gdy aparaty
fotograficzne trzeba było montować na statywach ze względu na długi czas naświetlania, wszystko, co dy-
namiczne znikało z przedstawienia - nie utrwalało się3. Najbardziej znane przykłady fotografii miejskiej tego
rodzaju stanowią prace Eugène Atgeta z początku XX w. (il. 1).

Przełom w sposobie fotograficznej rejestracji miasta dokonywał się w latach 20. i 30. XX stulecia wraz
ze spopularyzowaniem przenośnego aparatu Leica. Okres ten zaowocował nową, subiektywną wizją prze-
strzeni miejskiej, charakterystyczną przede wszystkim dla Bauhausu. Widziane z nieoczekiwanych perspek-
tyw miasto odkształca się - wygina, przewraca, pnie bądź zapada w siebie. Zazwyczaj zostaje przy tym
zredukowane do architektury. Jeśli, jak np. w przypadku prac Umbo, pokazane jest życie ulicy, zostaje ono
w takim stopniu odrealnione, że działa bardziej jak zapis snu niż rzeczywistości (il. 2).

Z możliwości rejestracji miasta za pomocą ruchomego aparatu fotografia zaczęła w pełni korzystać do-
piero po II wojnie światowej. W latach 50. wykształcił się nowy nurt - streetphotography (fotografia ulicy),
który - przybierając bardzo różne formy wyrazu - funkcjonuje pod tą nazwą do dziś4. Dopiero od momen-
tu narodzin street photography została podjęta kwestia paradoksu dynamiki miasta i możliwości jej statycz-
nego zapisu na światłoczułym materiale.

Charakterystyczny dla pulsującego życia miasta sposób poruszania się w nim tworzy specyficzną cho-
reografię, kreowaną przez rytmiczne zatrzymywanie się na światłach, przekraczanie pasów ulicznych, scho-
dzenie do stacji metra itp. Przepływ masy ludzkiej przez miasto nie jest jednak harmonijny, lecz powstaje
- podobnie jak muzyczny sampling - z czasowych i przestrzennych zadrapań. Zasada charakterystycznego
dla muzyki dynamicznego powtórzenia odpowiada efektowi hipnotycznemu: uśpienie percepcji, powstające
w wyniku nadmiaru różnego rodzaju bodźców znajduje odzwierciedlenie w fotograficznym nadmiarze (jak
u Roberta Walkera) bądź w fotograficznej redukcji (jak w przypadku prac Gilberta & George'a).

Tekst przygotowany w ramach projektu książki Grossstadt und Fotografie, wspieranego finansowo przez fundację Freie
Akademische Gesellschaft uniwersytetu w Bazylei.

- Odnośnie do fotografii miasta pojętej jako przedstawienia architektury: Vues d'architectures. Photographies des XIX et XXe
siècles. Katalog wystawy, Réunion des Musées Nationaux, Grenoble, 2 VI-25 VIII 2002, Grenoble 2002.

M. F r i z o t, Die Daguerreotypie ais getreutes Abbild der Wirklichkeit, [w:] idem, (éd.), Neue Geschichte der Fotografie,
(tłum. zespół.), Kônnemann Verlag, Kôln 1998, s. 28.

4 Jedna z ważniejszych wystaw poświęconych street photography odbyła się w lozańskim Musée de l'Elysée New York.
Capital of Photography (1900-2000), 4 X 2003-6 IX 2003. Nie wszystkie fotografie podporządkowane nurtowi street photography
można analizować w ustalonych przeze mnie kategoriach, jednak te prace, które podejmują problem dynamiki i akustyki miasta,
należą do tego nurtu.