Rocznik Historii Sztuki (33.2008)

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI
KOMITETU NAUK O SZTUCE POLSKIEJ AKADEMII NAUK
ZA OKRES OD LISTOPADA 2007 DO PAŹDZIERNIKA 2008 ROKU

18 stycznia 2008 r. odbyło się zebranie plenarne Komitetu. W części naukowej prof. dr hab. Leszek
Kolankiewicz wygłosił referat pt. Alchemiczne laboratorium Grotowskiego. Na wstępie referent przypomniał

0 zbliżających się rocznicach związanych z działalnością artysty. Następnie skupił się nad fenomenem oral-
ności myśli Jerzego Grotowskiego, omawiając perypetie związane z transkrypcją i redakcjąjego publicznych

1 programowych wypowiedzi. Artysta przywiązywał bowiem ogromną wagę do mocy nadawanej przez
mówców i aktorów bezpośredniości komunikacji z widzami. Istotą jego koncepcji teatru był aktor i jego
bezpośredni wyraz za pomocą własnej podporządkowanej ekspresywnym celom cielesności, mający sprostać
osiąganiu pozaracjonalnej, magiczno-symbolicznej integracji widza i aktora równej rytualnemu współdzia-
łaniu ze sobą obrzędników. Powodowało to wrogi stosunek Grotowskiego wobec propozycji profesjonalne-
go rejestrowania jego przedstawień. Idea Grotowskiego opierała się na przekonaniu, iż drogą laboratoryjnej,
doświadczalno-eksperymentalnej pracy aktora można powrócić do archaicznych praźródeł teatru. Stąd swo-
isty artystyczny program Grotowskiego, wyrażający się w szukaniu performatywnej ekspresji dla gnostycz-
nego światopoglądu, synkretycznie łączącego inspiracje wczesnochrześcijańskie, mistyczne, jak również ży-
dowskie kabalistyczne czy chasydzkie, a wreszcie Jungowskie i Gurdżijewowskie. To za ich pomocą
Grotowski całe życie szukał w ciele aktora „widzialności przebiegu impulsów duchowych", czyli „laboratoryj-
nie sprawdzanych" praw rządzących „rytualnymi sztukami".

Przypomnienie przez referenta istotowych rysów sztuki Grotowskiego wywołało wiele głosów w dys-
kusji. Przeważały wypowiedzi wspomnieniowe, zmierzające do precyzowania konkretnych zdarzeń, takich
jak niedoszła do skutku próba sfilmowania przedstawień Apocalyspis cum figuris przez Andrzeja Wajdę.
Temat ten poruszył prof. Tadeusz Lubelski, a podjął prof. Jan Stęszewski, przypominając znane przypadki
dyrygentów wystrzegających się - z estetycznych względów - dokonywania nagrań. Podobnie modernistycz-
ny teatr: poszukiwał tego, co miało go odróżnić od technicznej audiowizualności obarczonej innym kontek-
stem kulturowym niż ten, na którym zależało Grotowskiemu. Profesor Jan Ciechowicz, przywołując przy-
padki Meyerholda i Kantora,, poruszył kwestię filmowej dokumentacji dokonań wielkich twórców teatru.
Temat ten podjął prof. Lech Sokół, wspominając sukces filmu Andrzeja Wajdy, utrwalającego niepowtarzal-
ność teatru Kantora. Przypomniał też chłodne reakcje na obecność Grotowskiego w środowisku teatrologicz-
nym Warszawy, w którym artystycznie prowokacyjne nawiązania m.in. do tradycji religijnych, a także poza
samozwańczego mędrca-badacza nie przypadły do gustu. Profesor Wojciech Chyła wskazał na trudność skla-
syfikowania dzieła Grotowskiego jako jednoznacznie przynależnego do neoawangardowej estetyki zachod-
niej lat 60. i 70. Daleko posunięta intertekstualność dzieła artysty, łącząca sacrum z bluźnierstwem, miała
cechy postmodernistyczne, zaś oralność jego myśli sama w sobie była uprawianiem żywego teatru impro-
wizowanej myśli.

W części organizacyjnej zebrania prof. Tadeusz Lubelski wręczył nieodebrane dotąd nominacje do Ko-
mitetu. Następnie zapoznał zebranych z przebiegiem spotkania Prezesa PAN, prof. Michała FCleibera, / prze-