Rocznik Historii Sztuki (36.2011)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXVI
PAN WDN, 2011

TADEUSZ J. ŻUCHOWSKI
UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA

MIECZYSŁAW GĘBAROWICZ (1893-1984)

Profesor Mieczysław Gębarowicz był. jak deklarował, historykiem piszącym o sztuce. Uważał, że hi-
storia to matka i królowa nauk. dająca badaczowi pewną terminologię. Sztukę postrzegał jako wynik ściśle
określonych procesów historycznych, ale także dające się opisać zjawisko społeczne. Człowiek tworzący
kieruje się historycznie uwarunkowanym postępowaniem, wynikającym z określonych zasad2. W aktywności
artystycznej istotny jest indywidualizm i wolność jednostki. Ta bliska marksistowskiemu stanowisku kon-
cepcja, dopełniona po wojnie, dojrzewała już w pismach przedwojenny ch. W swoich wykładach, a wykła-
dał historię sztuki starożytnej, szczególnym zainteresowaniem darzył klasyczną sztukę grecką, którą uważał
za wyraz indywidualizmu3. Jak twierdził, Egipt wytwarzał sztukę anonimową (Gębarowicz nie znał okresu
amameńskiego); natomiast Grecja, mimo że nie była jednolitym państwem, „przedstawiała się jako całość"4.
To znaczy społeczeństwo było w stanie dać jednolitą opinię w sprawach sztuki. Zainteresowanie człowiekiem
czyniło w Grecji biografię artysty ważnym zjawiskiem. Gębarowicz twierdził, że artysta musi być człowie-
kiem wolnym, ale także, że „sztuka jego [jest] własnością narodu"5 i podkreślał siłę twórczą artystów, szcze-
gólnie architektów, będących w stanie tworzyć nową symboliczną rzeczywistość.

W swoim najważniejszym syntetycznym studium, napisanym przed wojną, podręczniku sztuki śred-
niowiecznej, uznał funkcję społeczną sztuki za jeden z fundamentów metodologicznych. „Sztuka nie mogła
stanowić wyjątku i musiała się również przyporządkować Kościołowi, a jeśli straciła przez to absolutną wol-
ność, uzyskała jako jej równoważnik wzmocnienie swej funkcji społecznej'4'. Artysta średniowieczny „Spo-
łecznie należał (...) do klasy wydziedziczonych, którym urodzenie nie dawało majątku ani przywilejów, toteż
szukał poparcia u możniejszych.(...) Jego przeżycia artystyczne posiadają nikłe co prawda, ale autentyczne
dokumenty w postaci napisów, jakie czasem kładł na swych dziełach (...) a choć skrępowany w wolncm wy-
powiadaniu się, miał poczucie swej wartości. Wiedział, że tworzy dla szerokich kół społeczeństwa, którego
najgłębszych przeżyć duchowych jest kodyfikatorem, toteż uważał się za coś wyższego"7.

1 Mieczysław Gębarowicz urodził się w Jarosławiu, zmarł wc Lwowie, gdzie spędził całe swoje dorosłe życie. Wieloletni pracownik
Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza, członek PAU od 1945 r. Pełny życiorys podaje
J. Michałowski. Profesor Mieczysław Gębarowicz, Uczony, strażnik dóbr narodowych, obywatel miasta ,. zawsze wiernego", http://www.
luow.com.pl/rocznik/gebarowicz.html (dostęp 28.03.2011 ). W 1994 roku ukazał się z okazji stulecia urodzin Gębarowicza jubileuszów> mi-
mer Czasopisma Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 4, 1994 (dalej CZNiOJ) / kompletnym wykazem prac publikowanych (95 pozycji),
a także biografią w opracowaniu J. Michałowskiego, loc. cit.. s. 167-179.

: M. Gębarowicz, Autobiografia. Jeden żywot w służbie nauki ( 19X1 ), rękopis w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wroc-
ławiu (dalej ZNiO), rkps 1X301/11; tekst ukazał się w czasopiśmie „Znak" w 19X2 roku z ingerencjami cenzury: w pełnej wersji w CZNiOJ,
s. 9-32. W artykule posługuję się wersją rękopiśmienną, tu k. 25 26.

1 M. Gębarowicz, Wykłady z historii sztuki starożytnego Wschodu, 1925 1939, ZNiO, rkps 18364 I.

1 Ibidem, к. 1 12
Ibidem, k. 119.

' M. Gębarowicz, Sztuka średniowieczna. LwÓW 1934, s. 2.
Ibidem, s il 12.