DOI article:
Żuchowski, Tadeusz J.: Mieczysław Gębarowicz (1893 - 1984)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.16827#0074
MIECZYSŁAW GĘBAR0W1CZ (1893 1984)
67
W jednym określa się wobec nowych tendencji badawczych71, w drugim, wyrastającym z przemyśleń przed-
wojennych i wykładów uniwersyteckich, daje propozycję symbolicznego odczytywania architektury7-. W ar-
tykule na temat metodologii została wyłożona myśl o sztuce i jej miejscu w społeczeństwie. Pewną nowością,
wprowadzoną zapewne pod wpływem rozwijających się badań strukturalistycznych i semiotycznych, było
postrzeganie dzieła jako komunikatu, sytuującego się między artystą a odbiorcą73. Sztuka wpisuje się w proces
kulturowy: jest elitarna na poziomie tworzenia i egalitarna na poziomie odbioru. Artysta tworzy dla społe-
czeństwa, a dzieło sztuki „jest najpełniejszą wypowiedzią człowieka i źródłem przeżyć estetycznych i arty-
stycznych"74. Wychodząc od rozważań Romana Ingardena na temat przeżycia estetycznego i artystycznego75,
podkreśla ważność tego drugiego dla historyka sztuki, a to oznaczało, że jest możliwe określenie wartości ar-
tystycznej. Podsumowując swoje badawcze doświadczenia, podjął po raz kolejny kwestię analizy formalnej,
uznawanej przez niego za istotę działania historyka sztuki, choć bez badań źródłowych analiza taka nie daje
jednoznacznych rezultatów. Jego przekonanie o prymacie badań źródłowych (tekstu) w początkowym postę-
powaniu historyka sztuki pozostało niezmienne. „Analiza historyczna nie może poprzestawać na ustaleniu
autora i czasu powstania dzieła, ale powinna uwzględniać także osobę lub osoby mecenasa'176.
W artykule na temat symboliki w architekturze Gębarowicz poddał zagadnienie symbolu tyle skompli-
kowanemu, ile mało przydatnemu podziałowi77. Najistotniejsze są rozważania o symbolu w ogóle, przenie-
sione z dotychczasowych jego refleksji o sztuce na symbol, który jest najbardziej skondensowanym sposobem
wyrazu, możliwym do pełnej wypowiedzi jedynie w języku sztuki.
„Symbolika jako umiejętność posługiwania się znakiem kulturowym o pewnym sensie umownym[,]
celem uzmysłowienia przedstawień uczuć i pojęć abstrakcyjnych względem takich, które przekazują granice
naszej wyobraźni, odgrywa w myśleniu, odczuwaniu i poznaniu dużą rolę. Jej zakres jest niezwykle szeroki,
począwszy bowiem od elementów takich, jak mimika, mowa i pismo, sięga najbardziej skomplikowanych
konstrukcji myślowych, obejmując symbole słowne, matematyczne, logiczne (pojęcia), estetyczne, religijne,
społeczne i i[n]. Stanowi tedy symbolika jedno z najważniejszych zagadnień filozofii, w szczególności onto-
logii, ontogenezy, semantyki i psychologiif,] i dlatego w ujmowaniu jej istoty i zakresu zaznacza się niemal
tyle rozbieżności, ile występuje w różnych kierunkach myśli filozoficznej"78.
Swoją definicję Gębarowicz zbudował, na co sam wskazuje, na koncepcji symbolu M. Schlessingera79.
Wpisał ją jednak za G. Ferrero w rozważania o społeczeństwie, co pozwoliło mu mówić o symbolice jako zja-
wisku społecznym, które nie może kształtować się w izolacji*0. Przechodząc do spraw architektury, twierdził,
m.in. za J.E. Burchardem, że każde wyjście architektury poza utylitaryzm wprowadza ją w sferę symboliki*1.
Nie wątpiąc w znaczenie interpretacji symbolicznej, podkreślał, a raczej ostrzegał, że jej wartość często bywa
problematyczna, choć istnieją obszary myślenia symbolicznego niezmienne od tysięcy lat, jak np. symbolika
techniczna, ale nawet tak zwana czysta architektura zawiera „moment treściowry'\
Wierząc w niezwykłe posłanie artysty, Gębarowicz był przekonany, że konwencje za sprawą wytwa-
rzanej przez artystę i niedającej się racjonalizować sztuki mogą się zamienić w język artystyczny, służący
społeczeństwu. W tym projekcie rolą historii sztuki miało być „obiektywne wartościowanie materiału, który
stanowią konkretnie istniejące fakty artystyczne", albowiem „cel główny historii sztuki jako nauki stanowi
nie samo tylko poznanie, ale również pogłębienie przeżycia przez odpowiednie uczulenie wrażliwości"42.
71 Gębarowicz, Niektóre zagadnienia...
72 Gębarowicz, Symbolika w architekturze, jej pojącie i rola, [w:] Sarmatia artistica. Ksiąga pamiątkowa ku czci Władysława Tom-
kiewicza, red. J. Białostocki, Warszawa 1968, s. 273-287. Tekst powstał w 1961 roku, rkps o tym samym tytule w ZNiO, rkps 18360/11.
W tekście korzystam z wersji archiwalnej.
73 G ç b ar o w i с z, Niektóre zagadnienia... s. 138
74 Ibidem, s. 350.
75 R. Ingarden, Wartości artystyczne i wartości estetyczne, [w:] Pojęcia, problemy i metody współczesnej nauki o sztuce, red. J. Bia-
łostocki, Warszawa 1976, s. 194-214.
lh Gębarowicz, Niektóre zagadnienia, s. 334.
77 Gębarowicz, Symbolika w architekturze..., к. 10-23.
7X Ibidem, к. 1.
74M. Schlessinger, Gcschichte Symbol s. Ein Versuch, Berlin 1912.
Hl) G. Ferrero, Les lois psychologiques du symbolisme, Paris 1895.
Bl J.E. Burchard, Symbolism in Architecture. The Décline ofthe Monumental, Cambridge Mass. 1956. s. 371 408; M. Schlessiger.
Symbolik der Architektur, „Zeitschrift fur Gcschichte der Architektur", 4, 1910 1911, S. 21-31, 80-91.
"Gębarowicz, Niektóre zagadnienia..., s. 3 29, 150.
67
W jednym określa się wobec nowych tendencji badawczych71, w drugim, wyrastającym z przemyśleń przed-
wojennych i wykładów uniwersyteckich, daje propozycję symbolicznego odczytywania architektury7-. W ar-
tykule na temat metodologii została wyłożona myśl o sztuce i jej miejscu w społeczeństwie. Pewną nowością,
wprowadzoną zapewne pod wpływem rozwijających się badań strukturalistycznych i semiotycznych, było
postrzeganie dzieła jako komunikatu, sytuującego się między artystą a odbiorcą73. Sztuka wpisuje się w proces
kulturowy: jest elitarna na poziomie tworzenia i egalitarna na poziomie odbioru. Artysta tworzy dla społe-
czeństwa, a dzieło sztuki „jest najpełniejszą wypowiedzią człowieka i źródłem przeżyć estetycznych i arty-
stycznych"74. Wychodząc od rozważań Romana Ingardena na temat przeżycia estetycznego i artystycznego75,
podkreśla ważność tego drugiego dla historyka sztuki, a to oznaczało, że jest możliwe określenie wartości ar-
tystycznej. Podsumowując swoje badawcze doświadczenia, podjął po raz kolejny kwestię analizy formalnej,
uznawanej przez niego za istotę działania historyka sztuki, choć bez badań źródłowych analiza taka nie daje
jednoznacznych rezultatów. Jego przekonanie o prymacie badań źródłowych (tekstu) w początkowym postę-
powaniu historyka sztuki pozostało niezmienne. „Analiza historyczna nie może poprzestawać na ustaleniu
autora i czasu powstania dzieła, ale powinna uwzględniać także osobę lub osoby mecenasa'176.
W artykule na temat symboliki w architekturze Gębarowicz poddał zagadnienie symbolu tyle skompli-
kowanemu, ile mało przydatnemu podziałowi77. Najistotniejsze są rozważania o symbolu w ogóle, przenie-
sione z dotychczasowych jego refleksji o sztuce na symbol, który jest najbardziej skondensowanym sposobem
wyrazu, możliwym do pełnej wypowiedzi jedynie w języku sztuki.
„Symbolika jako umiejętność posługiwania się znakiem kulturowym o pewnym sensie umownym[,]
celem uzmysłowienia przedstawień uczuć i pojęć abstrakcyjnych względem takich, które przekazują granice
naszej wyobraźni, odgrywa w myśleniu, odczuwaniu i poznaniu dużą rolę. Jej zakres jest niezwykle szeroki,
począwszy bowiem od elementów takich, jak mimika, mowa i pismo, sięga najbardziej skomplikowanych
konstrukcji myślowych, obejmując symbole słowne, matematyczne, logiczne (pojęcia), estetyczne, religijne,
społeczne i i[n]. Stanowi tedy symbolika jedno z najważniejszych zagadnień filozofii, w szczególności onto-
logii, ontogenezy, semantyki i psychologiif,] i dlatego w ujmowaniu jej istoty i zakresu zaznacza się niemal
tyle rozbieżności, ile występuje w różnych kierunkach myśli filozoficznej"78.
Swoją definicję Gębarowicz zbudował, na co sam wskazuje, na koncepcji symbolu M. Schlessingera79.
Wpisał ją jednak za G. Ferrero w rozważania o społeczeństwie, co pozwoliło mu mówić o symbolice jako zja-
wisku społecznym, które nie może kształtować się w izolacji*0. Przechodząc do spraw architektury, twierdził,
m.in. za J.E. Burchardem, że każde wyjście architektury poza utylitaryzm wprowadza ją w sferę symboliki*1.
Nie wątpiąc w znaczenie interpretacji symbolicznej, podkreślał, a raczej ostrzegał, że jej wartość często bywa
problematyczna, choć istnieją obszary myślenia symbolicznego niezmienne od tysięcy lat, jak np. symbolika
techniczna, ale nawet tak zwana czysta architektura zawiera „moment treściowry'\
Wierząc w niezwykłe posłanie artysty, Gębarowicz był przekonany, że konwencje za sprawą wytwa-
rzanej przez artystę i niedającej się racjonalizować sztuki mogą się zamienić w język artystyczny, służący
społeczeństwu. W tym projekcie rolą historii sztuki miało być „obiektywne wartościowanie materiału, który
stanowią konkretnie istniejące fakty artystyczne", albowiem „cel główny historii sztuki jako nauki stanowi
nie samo tylko poznanie, ale również pogłębienie przeżycia przez odpowiednie uczulenie wrażliwości"42.
71 Gębarowicz, Niektóre zagadnienia...
72 Gębarowicz, Symbolika w architekturze, jej pojącie i rola, [w:] Sarmatia artistica. Ksiąga pamiątkowa ku czci Władysława Tom-
kiewicza, red. J. Białostocki, Warszawa 1968, s. 273-287. Tekst powstał w 1961 roku, rkps o tym samym tytule w ZNiO, rkps 18360/11.
W tekście korzystam z wersji archiwalnej.
73 G ç b ar o w i с z, Niektóre zagadnienia... s. 138
74 Ibidem, s. 350.
75 R. Ingarden, Wartości artystyczne i wartości estetyczne, [w:] Pojęcia, problemy i metody współczesnej nauki o sztuce, red. J. Bia-
łostocki, Warszawa 1976, s. 194-214.
lh Gębarowicz, Niektóre zagadnienia, s. 334.
77 Gębarowicz, Symbolika w architekturze..., к. 10-23.
7X Ibidem, к. 1.
74M. Schlessinger, Gcschichte Symbol s. Ein Versuch, Berlin 1912.
Hl) G. Ferrero, Les lois psychologiques du symbolisme, Paris 1895.
Bl J.E. Burchard, Symbolism in Architecture. The Décline ofthe Monumental, Cambridge Mass. 1956. s. 371 408; M. Schlessiger.
Symbolik der Architektur, „Zeitschrift fur Gcschichte der Architektur", 4, 1910 1911, S. 21-31, 80-91.
"Gębarowicz, Niektóre zagadnienia..., s. 3 29, 150.