Rocznik Historii Sztuki (36.2011)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXVI
PAN WDN, 2011

RYSZARD KASPEROWICZ

KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI JANA PAWŁA II

KSAWERY PIWOCKI (1901-1974)

W opublikowanym w 1972 roku artykule dedykowanym Ksaweremu Piwockiemu Wiesław Juszczak
podjął ważną, oryginalną i nieczęsto spotykaną w naszej literaturze próbę przyjrzenia się zjawisku histo-
ryczności dzieła sztuki. Odrzucając zafałszowujące rozróżnienie procedur historyka, który rekonstruuje swój
przedmiot badań, od procedur historyka sztuki, któremu jego przedmiot badań jest rzekomo dany, Juszczak
zwracał uwagę na szczególny status poznawczy dzieła sztuki (a raczej tego, co staje się „dziełem sztuki14
ujętym w perspektywie badawczej historyka sztuki), nakazujący w rzeczy samej wyjść poza dzieło, dążyć do
odtworzenia postaw, intencji i szczególnych relacji - relacji, które pozwalają dostrzec w wytworze ludzkim
„jedną z form projekcji światopoglądu'11. „Światopogląd" autor rozumie tutaj za Aloisem Rieglemjako wspól-
ne dążenie, wspólną wolę, jednakowo się przejawiającą w różnych sferach kultury. Odwołując się wszelako
do Riegla, Juszczak zamierzał przede wszystkim wydobyć nierzadko przeoczany w badaniach nad sztuką
moment twórczej i odtwórczej dynamiki, moment zakorzeniający dzieło w duchowej postawie artysty i wi-
dza, słuchacza, czytelnika, wynoszący je zarówno ponad historyczną faktyczność, jak i ponad estetyczną
niezmienność doznawania, kontemplującą samą tylko czystą formę subiektywnego ujmowania w jakiejś Kan-
towskiej, transcendentalnej sferze swobodnej gry intelektu i wyobraźni. Dlatego też, jak pisał, obszarem zain-
teresowań historii sztuki jest „ludzka aktywność, która pochodzi z artystycznej, a więc emocjonalno-twórczej
postawy wobec rzeczywistości (...У2. Natomiast obcowanie z dziełami sztuki, ich poznawanie stanowi „nie-
przerwany, ciągle żywy proces, którego ani poszczególne dzieła same w sobie rozpatrywane, ani nawet ich
suma nie mogą ogarnąć, bo ostateczny cel tej aktywności w ogóle nie podlega pełnej materializacji"3. Wolno
zaryzykować stwierdzenie, że słowa Wiesława Juszczaka w pełni odnoszą się do postawy badawczej Ksawe-
rego Piwockiego, nawet jeśli obaj historycy różnili się znacznie co do interpretacji Rieglowskiej Kunstwollen,
zaś ich doświadczenie sztuki ostatecznie poprowadziło ich w diametralnie odmiennych kierunkach.

Ksawery Piwocki urodził się 19 listopada 1901 roku we Lwowie, gdzie studiował początkowo architek-
turę na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej (1921 1923), a potem na Wydziale Humanistycznym
Uniwersytetu Jana Kazimierza historię sztuki pod kierunkiem Władysława Podlachy i etnografię pod opieką
Adama Fischera4. Jak się zdaje, Piwocki pozostał głęboko emocjonalnie i intelektualnie związany z lwowskim

'W. Juszczak, Dzieło sztuki czy fakt historyczny'? [w:] idem, Wędrówka do źródeł, Gdańsk 2009, s. 66.
: Ibidem, s. 64-65.
5 Ibidem, s. 65.

4 Szczegółowe informacje biograficzne o Ksawcrym Piwockim: L. Kalinowski, Piwocki Franciszek Ksawery, Polski słownik biogra-
ficzny^. XXVI, 1981, s. 615 617; Barbara Wolff Łozińska, Ksawery Piwocki 19 XI 190/ 14X11 1974, „Rocznik Historii S/tukT, t. XI, 1976,
s.9 11; J. Olędzki. Ksawery Piwocki, „Htnografia Polska" XX, 1976, z. 1, s. 11 15; II. Krzyżanowska, Piwocki Franciszek Ksawery.
Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, Poznań 2006, /. 2, s. 197 198.