Rocznik Historii Sztuki (36.2011)

104

RYSZARD KASPHROWKZ

Ksawery Piwocki

kręgiem historyków sztuki - poświęcił mu jeden z najważniejszych i najciekawszych tekstów z zakresu dzie-
jów naszej dyscypliny5. Co ważne, opisując zainteresowania badawcze oraz dokonania tego środowiska, na-
cisk położył na prezentację sylwetek Jana Bołoza Antoniewicza i Władysława Podlachy. Chodziło tutaj prze-
de wszystkim o podkreślenie metodologicznej doniosłości poglądów obu badaczy, przy czym Piwocki starał
się uchwycić może nie tyle jednorodność i jednolitość ich stanowisk, ile pewną konsekwencję, której źródłem
było przekonanie o, jeśli można tak się wyrazić, niezbywalnym i niepodatnym na żadne redukcje, samodziel-
nym, od chwili swego powstania stosunkowo niezależnym bycie dzieła - wytworu mającego bezwzględnie
własny wyraz ideowy i strukturę formalną. Kreśląc rozwój naukowy Bołoza Antoniewicza, docierającego
do badań nad sztuką z pozycji (co było wówczas zresztą dosyć typowe) filologa, wskazywał w pierwszym
rzędzie na jego wysiłki zmierzające do demarkacji historii sztuki jako dyscypliny „filologicznej" , ponieważ
filologia, badając historycznie rozwój ducha ludzkiego, wyrażającego się w dziełach „formalnych", zmysło-
wo uchwytnych, różni się zasadniczo od filozofii (która, jak się wobec tego wydaje, pozostaje na płaszczyźnie
czystych idei albo problemów), jak także od nauk przyrodniczych (te rejestrują fakty). Historyk sztuki musi
pójść dalej niźli historia, ponieważ, pragnąc odczytać dzieło przez interpretację formy i zrozumienie treści,
dochodzi ostatecznie do „formy myśli i uczucia jako wyniku i objawu treści dzieła"'1.

Piwocki, przytaczając za Bołozem Antoniewiczem sławny fragment z Fausta manifestujący pierwszeń-
stwo czynu, zwrócił tym samym uwagę na romantyczną proweniencję przekonań wybitnego lwowskiego
historyka, wywodzącego swoje metodologiczne zapatrywania z Leopolda Rankego koncepcji prawdy histo-
rycznej oraz modelu filologii Augusta Boeckha. Jakkolwiek implikacje takiej genealogii mogłyby być bardzo
interesujące i znaczące, zwłaszcza w kontekście pojmowania genezy formy artystycznej i jej sensu, Piwocki
podnosił raczej aktualność i prekursorstwo poglądów Bołoza Antoniewicza7, dostrzegając zarazem jego ta-
lent wykładowcy (Piwocki słuchał jego odczytów o sztuce współczesnej w latach 1917-1922) oraz ogrom-
ny wpływ na całe lwowskie środowisko, także dzięki odwadze popularyzacji zjawisk sztuki nowoczesnej:

K. Piwocki, Lwowskie środowisko historyków sztuki (1967), [w:J idem, Sztuka żywa. Szkice z teorii i metodyki historii sztuki.
Wrocław Warszawa-Kraków 1970.

6 Ibidem, s. 171.

7 Ibidem, s. 170-171: „Gdy odrzucimy ówczesną terminologię Augusta Boeckha i Wundta, za którymi idąc, Antoniewicz przydzielał
filologii dziedziny estetyki i ogólnej nauki o sztuce, pozostaje w tych wywodach zdumiewająca na owe czasy i na gruncie polskim świadomość
istotnych celów nauki o sztuce: wysunięcie na plan pierwszy badań i rozważań samego dzieła sztuki, samego faktu artystycznego, oczywiście
jego warstwy treściowej, ale i formalnej, przypominam, że Antoniewicz żądał badania form literackich i artystycznych jeszcze w roku 1899".
I w innym miejscu: „(...) dla Antoniewicza dzieło sztuki (każdej, w najszerszym tego słowa znaczeniu) jest znakiem czy kanałem informa-
cyjnym, zdolnym do odpowiedzi w każdym czasie, a więc w rezultacie autonomicznym w stosunku do czasu swego powstania".