Rocznik Historii Sztuki (37.2012)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXVII
PAN WDN, 2012

MIECZYSŁAW ZLAT
UNIWERSYTET WROCŁAWSKI

WŁADYSŁAW PODLACHA (1875-1951)

Ponowne podejmowanie problemu badawczego dawniej już rozpatrywanego, powtarzanie publikacji
pod tytułem wcześniej w bibliografii odnotowanym - to sprawy zwyczajne i oczywiste. Nie istnieją
przecież w naukach humanistycznych rozstrzygnięcia definitywne, z upływem czasu pojawiają się nowe
aspekty i punkty odniesienia problemu, zmienia się horyzont jego kontekstu, odkrywane bywają nowe
źródła, pojawiają się głosy krytyczne i odmienne oceny. Artykuł tu prezentowany należy do tego rodza-
ju powtórzeń, stanowi wszakże przypadek szczególny: o jego powstaniu, poza wspomnianymi racjami
typowymi, przesądził bowiem wzgląd na pierworodną ułomność wielu prac historycznych dotyczących,
czy choćby tylko powstałych, w Polsce okresu narzuconych jej rządów totalitarnych, od drugiej wojny
światowej po schyłek XX w. Na życiu czynnych w tamtym czasie uczonych humanistów polskich, na
ich twórczości, ale i na tym, co i jak o nich pisano, zaciążyły stworzone przez komunistyczną władzę
organy i narzędzia przymusu w indoktrynowaniu marksistowską ideologią środowisk nauki i nauczania.
Niejeden spośród ogłoszonych w poprzednim tomie „Rocznika Historii Sztuki" (36) portretów wybitnych
przedstawicieli naszej dyscypliny, jak i charakterystyki ich twórczego dorobku, pokazuje dobitnie, jak
bardzo dzisiaj odbiegają one od potocznej wiedzy o tych uczonych, utrwalonej w publikacjach z drugiej
połowy ubiegłego wieku, a nawet od tego, co zachowali w pamięci nieliczni już, żyjący świadkowie
tamtych czasów. Nie inaczej ma się rzecz z Władysławem Podlachą, który przedstawionym tu tekstem
wpisany zostaje w poczet przedstawicieli polskiej historii sztuki. Rad jestem, że do tego, co kiedyś i ja
o nim pisałem, mogę dopowiedzieć rzeczy dawniej zatajone, przemilczane lub tylko zdawkowo wyjaśniane.
Bez tego wizerunek lwowskiego uczonego byłby niepełny, a wiedza o kształtowaniu naszej dyscypliny
w latach jej największej opresji - zubożona.

KOLEJE ŻYCIA I PRACY ZAWODOWEJ

Życie Władysława Podlachy wpisuje się dość dokładnie w ramowe podziały kalendarza: wypełnia
ostatnią ćwierć wieku XIX wraz z przekroczoną nieznacznie pierwszą połową następnego. Przyszedł na
świat 4 grudnia 1875 r. w Krakowie1, w rodzinie prywatnego oficjalisty i nauczycielki. Naukę w kra-

1 W pierwszym artykule o Podlasze jako miejsce jego urodzenia podano błędnie Bielany pod Krakowem. Odtąd niemal wszyst-
kie poświęcone uczonemu publikacje błąd ten powtarzają. Zob. Z. Hornung, Władysław Podlachą 1875—1951, [w:] Księga ku czci
Władysława Podlachy. „Rozprawy Komisji Historii Sztuki Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego", t. I, 1957, s. 7. Dokumenty teczki
personalnej (odpis metryki, życiorysy, ankiety) w Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego [dalej cyt.: Arch. UWr.] oraz list do mnie
Wincentego Podlachy (z 6 I 1979) stwierdzają jednoznacznie, że jego ojciec, Władysław, urodził się i mieszkał z rodzicami w Krakowie,
w domu przy ul. św. Jana, nr hipot. 312, który dziś nosi nr 19 i należy do Muzeum Czartoryskich. Na Bielanach mieszkali dziadkowie
Władysława, u których przebywał w dzieciństwie i później.