DOI Artikel:
Świtek, Gabriela: Boullée, Wolter, Newton: architektura i newtonianizm w dobie oświecenia
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0086
80
GABRIELA ŚWITEK
II. 5. Giovanni Battista Pittoni mł., Domenico Valeriani,
Giuseppe Valeriani, An Allegorical Monument
to Sir Isaac Newton, 1727-1729, olej, płótno, 220 x 139 cm
© The Fitzwilliam Museum, Cambridge
się w europejskie, choć niejednorodne, zjawisko „kontroświecenia”, rozumiane szeroko jako krytyka kultu
poznania rozumowego, materializmu czy też jako krytyka negowania Objawienia w procesie poznania
świata46. Należy jednak zaznaczyć, że potępiając Newtona jako eksponenta koncepcji podziału świata na
„materialny” i „duchowy”, Blake akceptuje mit naukowca stworzony przez philosophes XVIII w. Współ-
cześni badacze dokonują zasadniczego rozróżnienia między poglądami teologicznymi Newtona a jego
kultem w dobie oświecenia. Jak zaznacza Edward B. Davis, „Typowy obraz Isaaca Newtona [...] jako
wcielenia oświeceniowego deizmu - odpowiedzialnego za obsadzenie Boga w roli boskiego zegarmistrza,
który z chwilą ukończenia swojej pracy polegającej na stwarzaniu świata nie ma już nic więcej do robo-
ty - to coś więcej niż po prostu poważna pomyłka: to dokładne przeciwieństwo prawdy. Nie da się tego
wyobrażenia zwyczajnie poprawić; trzeba się go zupełnie wyrzec”47.
Newton Blake’a nie jest jedynym czy najwcześniejszym przykładem symbolicznego portretu naukow-
ca, nawiązującego do eksperymentu z pryzmatem spektralnym. Temat ten podjął, między innymi, George
Romney (1734-1802) w serii sześciu rysunków z 1792 r. Newton Displaying the Prism, reprodukowanych
na początku XIX wieku48. Co więcej, nie tylko brytyjscy artyści mierzyli się z przedstawieniem ekspery-
mentów naukowych Newtona. W kolekcji Fitzwilliam Museum w Cambridge znajduje się obraz An Alle-
gorical Monument to Sir Isaac Newton (1727-1729), namalowany przez Giovanniego Battistę Pittoniego
młodszego (1687-1767), Domenica Valerianiego i Giuseppe Valerianiego (il. 5)49. Jest to jedna z kilkuna-
46 Odwołuję się w tym miejscu do terminu „kontroświecenie” analizowanego przez Martynę Deszczyńską w studium Polskie
kontroświecenie. Warszawa 2011, s. 7-29.
47 E.B. Davis, Mit 13. O tym, że mechanicystyczna kosmologia Isaaca Newtona wyeliminowała konieczność istnienia Boga,
[w:] Wyrok na Galileusza i inne mity o nauce i religii, red. R.L. Numbers, tłum. M. Romanek, Warszawa 2010, s. 162.
48 Zob. Keynes, The Iconography of Sir Isaac Newton..., s. 48; Gage, Blake’s Newton..., s. 65; idem, Kolor i znaczenie...,
s. 149.
49 Giovanni Battista Pittoni, Domenico Valeriani, Giuseppe Valeriani, An Allegorical Monument to Sir Isaac Newton, 1727-1729,
olej, płótno, 220 xl39 cm, Fitzwilliam Museum, Cambridge. Zob. bibliografię tego obrazu: http://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/explorer/
index.php?qu=pittoni newton&oid=1012 [dostęp: 12.12.2013], Zob. także P. F u c h s, Fritz Wagner, Zur Apotheose Newtons. Kunstlerische
Utopie und naturwissenschaftliches Weltbild im 18. Jahrhundert, „Historische Zeitschrift”, 1976, Bd. 223, H. 2 (październik), s. 443-445;
GABRIELA ŚWITEK
II. 5. Giovanni Battista Pittoni mł., Domenico Valeriani,
Giuseppe Valeriani, An Allegorical Monument
to Sir Isaac Newton, 1727-1729, olej, płótno, 220 x 139 cm
© The Fitzwilliam Museum, Cambridge
się w europejskie, choć niejednorodne, zjawisko „kontroświecenia”, rozumiane szeroko jako krytyka kultu
poznania rozumowego, materializmu czy też jako krytyka negowania Objawienia w procesie poznania
świata46. Należy jednak zaznaczyć, że potępiając Newtona jako eksponenta koncepcji podziału świata na
„materialny” i „duchowy”, Blake akceptuje mit naukowca stworzony przez philosophes XVIII w. Współ-
cześni badacze dokonują zasadniczego rozróżnienia między poglądami teologicznymi Newtona a jego
kultem w dobie oświecenia. Jak zaznacza Edward B. Davis, „Typowy obraz Isaaca Newtona [...] jako
wcielenia oświeceniowego deizmu - odpowiedzialnego za obsadzenie Boga w roli boskiego zegarmistrza,
który z chwilą ukończenia swojej pracy polegającej na stwarzaniu świata nie ma już nic więcej do robo-
ty - to coś więcej niż po prostu poważna pomyłka: to dokładne przeciwieństwo prawdy. Nie da się tego
wyobrażenia zwyczajnie poprawić; trzeba się go zupełnie wyrzec”47.
Newton Blake’a nie jest jedynym czy najwcześniejszym przykładem symbolicznego portretu naukow-
ca, nawiązującego do eksperymentu z pryzmatem spektralnym. Temat ten podjął, między innymi, George
Romney (1734-1802) w serii sześciu rysunków z 1792 r. Newton Displaying the Prism, reprodukowanych
na początku XIX wieku48. Co więcej, nie tylko brytyjscy artyści mierzyli się z przedstawieniem ekspery-
mentów naukowych Newtona. W kolekcji Fitzwilliam Museum w Cambridge znajduje się obraz An Alle-
gorical Monument to Sir Isaac Newton (1727-1729), namalowany przez Giovanniego Battistę Pittoniego
młodszego (1687-1767), Domenica Valerianiego i Giuseppe Valerianiego (il. 5)49. Jest to jedna z kilkuna-
46 Odwołuję się w tym miejscu do terminu „kontroświecenie” analizowanego przez Martynę Deszczyńską w studium Polskie
kontroświecenie. Warszawa 2011, s. 7-29.
47 E.B. Davis, Mit 13. O tym, że mechanicystyczna kosmologia Isaaca Newtona wyeliminowała konieczność istnienia Boga,
[w:] Wyrok na Galileusza i inne mity o nauce i religii, red. R.L. Numbers, tłum. M. Romanek, Warszawa 2010, s. 162.
48 Zob. Keynes, The Iconography of Sir Isaac Newton..., s. 48; Gage, Blake’s Newton..., s. 65; idem, Kolor i znaczenie...,
s. 149.
49 Giovanni Battista Pittoni, Domenico Valeriani, Giuseppe Valeriani, An Allegorical Monument to Sir Isaac Newton, 1727-1729,
olej, płótno, 220 xl39 cm, Fitzwilliam Museum, Cambridge. Zob. bibliografię tego obrazu: http://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/explorer/
index.php?qu=pittoni newton&oid=1012 [dostęp: 12.12.2013], Zob. także P. F u c h s, Fritz Wagner, Zur Apotheose Newtons. Kunstlerische
Utopie und naturwissenschaftliches Weltbild im 18. Jahrhundert, „Historische Zeitschrift”, 1976, Bd. 223, H. 2 (październik), s. 443-445;