DOI Artikel:
Pieńkos, Andrzej: Oświeceniowe "laboratorium natury": w poszukiwaniu mediów poznania
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0105
OŚWIECENIOWE „LABORATORIUM NATURY”. W POSZUKIWANIU MEDIÓW POZNANIA
99
II. 1. Jean-Pierre-Laurent Hoiiel, Cztery wazy antyczne z Wysp Liparyjskich,
Plansza XI z: Yoyage pittoresąue des isles de Sicile..., 1782-1787, akwatinta. © Trustees of the British Museum
tincie; il. 2-4). Stanowiło efekt wspomnianej trzyletniej podróży po południowych Włoszech, podróży
znacznie dłuższej zatem niż odbyta przez sławną ekipę Richarda de Saint-Nona (przebywali oni w Italii
równo rok). Hoiiel został w nią wyprawiony z pieniędzmi i zaleceniami ministerialnymi, wyposażył go
bowiem — na polecenie jego dawnego mecenasa księcia Etienne’a-Franęois de Choiseula - sam hrabia
d’Angiviller, dyrektor Budowli Królewskich. Pierwszy plon wyprawy został zaprezentowany w Paryżu
na Salonie 1781 r. (dwa obrazy i dziewięć gwaszy). Królewski urząd zakupił zaledwie jego 46 widoków
gwaszem do planowanego muzeum w Wersalu (obecnie w Musee du Louvre w Paryżu), gros pracy Hoiiel
postanowił wówczas zbyć do Rosji i carycy Katarzynie II wysłano ok. 400 widoków włoskich13.
Przyjmuje się, że w czasie podróży Hoiiel wykonał przeszło tysiąc prac rysunkowych i malarskich.
Do tego dochodził dziennik z wieloma notatkami natury naukowej, którym czasami towarzyszą rysunki
marginesowe. Są tam uwagi o życiu mieszkańców, o pięknie krajobrazu, pojawia się typowa dla epoki
paralela dzieł kultury i natury. Należy przy tym podkreślić, że po zaokrętowaniu się w Marsylii artysta
wysiadł w Palermo: podróż ta poświęcona była wyłącznie południowym krańcom Italii, a zwłaszcza
Sycylii, nie prezentowała więc typowego standardu Grand Tour. Hoiiel stworzył „globalną panoramę tej
wyspy”14. Istotna zmiana w stosunku do wcześniejszej jego twórczości rysuje się w wizualnym dorobku
owej drugiej podróży włoskiej. Prace z tej pierwszej reprezentowały przeważnie standard rzymskiej weduty
turystycznej tamtego okresu, można je łatwo pomylić z widokami Lacjum i Kampanii pędzla na przykład
Charles’a-Louisa Clerisseau, Jakoba Phillipa Hackerta czy Giovanniego Batisty Lusieriego15.
Druga podróż notowana jest w obrazach, które zdają się mniej dopracowane, bardziej spontaniczne.
Starannie podrysowane kredką gwasze ukazują ruiny greckie, niekiedy jedynie resztki elementów architek-
tonicznych rozrzucone wśród krzewów, samotne drzewa, brzegi morza, atrakcje wulkaniczne w postaci nie
tylko wulkanów, ale i na przykład bazaltowych pozostałości wystających z morza (il. 5). Z reguły na mar-
Quelques Usages. Najpełniejsze omówienie tego dzieła przedstawiła M. Pinault, Ecrits d’un artiste partisan des Lumieres: Jean
Hoiiel, [w]: Colloque sur les manuscrits de la Revolution. Science, Musique. Architecture, Saint-Denis-Universite de Paris 8, decembre
1989, red. B. Didier, Saint-Denis 1992, s. 186-197; Hoiiel. Voyage en Sicile 1776-1779. Katalog wystawy, red. M. Pinault, Musee du
Louvre, Paris 1990. Wartościowe analizy wybranych widoków także w: Goethe und die Kunst..., s. 422—433. Szczegółowe omówienie
epizodu maltańskiego w: M. Pinault Soerensen, Le voyage de Hoiiel a Maltę, [w:], L’Oeil aux aguets ou 1'artiste en voyage,
red. F. Moureau, Paris 1995, s. 13-22.
13 Zob. złożone perypetie zakupu i ostateczny stan tego wielkiego zbioru prac Hoiiela w Ermitażu w: La Sicilia di Jean Houel
all ’Ermitage. Katalog wystawy, Civica Galleria d’Arte Moderna w Palermo, Palermo 1988; I. G r i g o r i e v a, M. Pinault Sorensen,
L'Aquisition du cabinet Hoiiel par Catherine II, „Gazette des Beaux-Arts”, 126, novembre 1995, s. 171-186.
14 de Seta, op. cit., s. 172.
15 Por. na przykład piękną akwarelę Park Yilla d’Este w Tivoli z kaskadami (ok. 1772; Paryż, kolekcja Prat), którą w takim
charakterze - wzorca - zreprodukowano w: Yiaggio in Italia. Kiinstler auf Reisen 1770-1880. Katalog wystawy, hrsg. A. Reuter et al.,
Staatliche Kunsthalle Karlsruhe, Karlsruhe 2010, s. 75.
99
II. 1. Jean-Pierre-Laurent Hoiiel, Cztery wazy antyczne z Wysp Liparyjskich,
Plansza XI z: Yoyage pittoresąue des isles de Sicile..., 1782-1787, akwatinta. © Trustees of the British Museum
tincie; il. 2-4). Stanowiło efekt wspomnianej trzyletniej podróży po południowych Włoszech, podróży
znacznie dłuższej zatem niż odbyta przez sławną ekipę Richarda de Saint-Nona (przebywali oni w Italii
równo rok). Hoiiel został w nią wyprawiony z pieniędzmi i zaleceniami ministerialnymi, wyposażył go
bowiem — na polecenie jego dawnego mecenasa księcia Etienne’a-Franęois de Choiseula - sam hrabia
d’Angiviller, dyrektor Budowli Królewskich. Pierwszy plon wyprawy został zaprezentowany w Paryżu
na Salonie 1781 r. (dwa obrazy i dziewięć gwaszy). Królewski urząd zakupił zaledwie jego 46 widoków
gwaszem do planowanego muzeum w Wersalu (obecnie w Musee du Louvre w Paryżu), gros pracy Hoiiel
postanowił wówczas zbyć do Rosji i carycy Katarzynie II wysłano ok. 400 widoków włoskich13.
Przyjmuje się, że w czasie podróży Hoiiel wykonał przeszło tysiąc prac rysunkowych i malarskich.
Do tego dochodził dziennik z wieloma notatkami natury naukowej, którym czasami towarzyszą rysunki
marginesowe. Są tam uwagi o życiu mieszkańców, o pięknie krajobrazu, pojawia się typowa dla epoki
paralela dzieł kultury i natury. Należy przy tym podkreślić, że po zaokrętowaniu się w Marsylii artysta
wysiadł w Palermo: podróż ta poświęcona była wyłącznie południowym krańcom Italii, a zwłaszcza
Sycylii, nie prezentowała więc typowego standardu Grand Tour. Hoiiel stworzył „globalną panoramę tej
wyspy”14. Istotna zmiana w stosunku do wcześniejszej jego twórczości rysuje się w wizualnym dorobku
owej drugiej podróży włoskiej. Prace z tej pierwszej reprezentowały przeważnie standard rzymskiej weduty
turystycznej tamtego okresu, można je łatwo pomylić z widokami Lacjum i Kampanii pędzla na przykład
Charles’a-Louisa Clerisseau, Jakoba Phillipa Hackerta czy Giovanniego Batisty Lusieriego15.
Druga podróż notowana jest w obrazach, które zdają się mniej dopracowane, bardziej spontaniczne.
Starannie podrysowane kredką gwasze ukazują ruiny greckie, niekiedy jedynie resztki elementów architek-
tonicznych rozrzucone wśród krzewów, samotne drzewa, brzegi morza, atrakcje wulkaniczne w postaci nie
tylko wulkanów, ale i na przykład bazaltowych pozostałości wystających z morza (il. 5). Z reguły na mar-
Quelques Usages. Najpełniejsze omówienie tego dzieła przedstawiła M. Pinault, Ecrits d’un artiste partisan des Lumieres: Jean
Hoiiel, [w]: Colloque sur les manuscrits de la Revolution. Science, Musique. Architecture, Saint-Denis-Universite de Paris 8, decembre
1989, red. B. Didier, Saint-Denis 1992, s. 186-197; Hoiiel. Voyage en Sicile 1776-1779. Katalog wystawy, red. M. Pinault, Musee du
Louvre, Paris 1990. Wartościowe analizy wybranych widoków także w: Goethe und die Kunst..., s. 422—433. Szczegółowe omówienie
epizodu maltańskiego w: M. Pinault Soerensen, Le voyage de Hoiiel a Maltę, [w:], L’Oeil aux aguets ou 1'artiste en voyage,
red. F. Moureau, Paris 1995, s. 13-22.
13 Zob. złożone perypetie zakupu i ostateczny stan tego wielkiego zbioru prac Hoiiela w Ermitażu w: La Sicilia di Jean Houel
all ’Ermitage. Katalog wystawy, Civica Galleria d’Arte Moderna w Palermo, Palermo 1988; I. G r i g o r i e v a, M. Pinault Sorensen,
L'Aquisition du cabinet Hoiiel par Catherine II, „Gazette des Beaux-Arts”, 126, novembre 1995, s. 171-186.
14 de Seta, op. cit., s. 172.
15 Por. na przykład piękną akwarelę Park Yilla d’Este w Tivoli z kaskadami (ok. 1772; Paryż, kolekcja Prat), którą w takim
charakterze - wzorca - zreprodukowano w: Yiaggio in Italia. Kiinstler auf Reisen 1770-1880. Katalog wystawy, hrsg. A. Reuter et al.,
Staatliche Kunsthalle Karlsruhe, Karlsruhe 2010, s. 75.