DOI Artikel:
Ratajczak, Tomasz: Wieże mieszkalne na zamku wawelskim: badania nad chronologią gotyckiej architektury rezydencji królewskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0193
WIEŻE MIESZKALNE NA ZAMKU WAWELSKIM - BADANIA NAD CHRONOLOGIĄ...
187
II. 13. Dziedzińcowa elewacja północnego skrzydła zamku wawelskiego, II. 14. Pomieszczenie w przyziemiu
fot. D. Gabryś Kurzej Nogi na Wawelu,
tzw. Sala Kazimierzowska,
fot. Wikipedia
może nam służyć w tym względzie wspomniany wyżej fakt przebudowy wnętrz Kurzej Nogi, krytych
pierwotnie stropami, na sklepione sale.
Z okresu przebudowy przetrwały do dziś w dobrym stanie pomieszczenia dwóch dolnych kondygnacji,
natomiast wysoka sala na trzeciej kondygnacji została w XVI w. podzielona na dwa poziomy użytkowe
i z elementów jej średniowiecznej architektury zachowała się tylko dolna część wielobocznego centralnie
usytuowanego filara, wspierającego sklepienie, z którego pozostały jedynie nasady żeber w dwunastu punk-
tach podparcia34. Pomijając najniższą kondygnację Kurzej Nogi, częściowo zagłębioną i pełniącą funkcję
skarbca, której surowe piwniczne wnętrze nie pozwala na wyciąganie wniosków odnośnie do chronologii,
najwięcej istotnych obserwacji w kontekście datowania można poczynić w komnacie znajdującej się na
wyniesionym w średniowieczu parterze, czyli wspomnianej wcześniej tak zwanej Sali Kazimierzowskiej
(il. 14). Obecność wytwornych wnętrz, nakrytych dekoracyjnymi sklepieniami na centralnie umieszczonych
podporach, łączono dotychczas głównie z architekturą królewskich fundacji sakralnych Kazimierza Wiel-
kiego, czyli dwunawowych hal, lub wnętrz o sklepieniach opartych w podobny sposób na pojedynczym
filarze, jak w kapitularzu klasztoru Augustianów na Kazimierzu, lub kolegiacie św. Michała na Wawelu35.
Tymczasem żebra czteropolowego sklepienia w komnacie na parterze Kurzej Nogi mają charakterystyczny
profil pryzmatyczny, niewystępujący we wspomnianych budowlach kazimierzowskich. Sądząc po formie
zachowanych wsporników najwyższej kondygnacji tego gmachu, również żebra sklepienne w przekształ-
conej później wysokiej sali miały podobne profile. Ponadto warto zwrócić uwagę na specyficzny sposób
osadzenia sklepień tak zwanej Sali Kazimierzowskiej na wspornikach. Żebra sklepienia nie wspierają się
bezpośrednio na kamiennych elementach wysuniętych ze ściany, lecz wnikają w niezbyt wydatną, wielo-
boczną lizenę, która stanowi kontynuację profilowanego wspornika. Tego typu rozwiązań strukturalnych
nie znamy z innych przykładów sklepień czternastowiecznych interesującego nas regionu.
Żebra sklepienne o profilu pryzmatycznym pojawiają się w architekturze Małopolski dopiero pod koniec
XIV w. i w tym okresie stosowane są zresztą bardzo rzadko, a jednym z najwcześniejszych przykładów
sklepień krzyżowo-żebrowych, których żebrom nadano profil pryzmatyczny, jest przekrycie długiego chóru
w kościele Bożego Ciała na Kazimierzu, powstałe po 1380, a przed 1401 r.36 Profile pryzmatyczne roz-
34 S z y s z k o-B o h u s z, op. cit., s. 32-33; Fischinger, Czym była Kurza Noga..., s. 76-87. Na temat nowożytnej przebudowy
Kurzej Nogi por. publikacje przywołane w przyp. 1.
35 Crossley, op. cit., s. 224-226; Franaszek, op. cit., s. 15-52; Fischinger, Czym była Kurza Noga..., s. 76-87.
36 T. Węcławowicz, Fazy budowy kościoła Bożego Ciała na Kazimierzu (wieki XIV i XV), „Rocznik Krakowski”, 52, 1986,
s. 19-29; idem, Gotyckie bazyliki Krakowa, Kraków 1993, s. 30.
187
II. 13. Dziedzińcowa elewacja północnego skrzydła zamku wawelskiego, II. 14. Pomieszczenie w przyziemiu
fot. D. Gabryś Kurzej Nogi na Wawelu,
tzw. Sala Kazimierzowska,
fot. Wikipedia
może nam służyć w tym względzie wspomniany wyżej fakt przebudowy wnętrz Kurzej Nogi, krytych
pierwotnie stropami, na sklepione sale.
Z okresu przebudowy przetrwały do dziś w dobrym stanie pomieszczenia dwóch dolnych kondygnacji,
natomiast wysoka sala na trzeciej kondygnacji została w XVI w. podzielona na dwa poziomy użytkowe
i z elementów jej średniowiecznej architektury zachowała się tylko dolna część wielobocznego centralnie
usytuowanego filara, wspierającego sklepienie, z którego pozostały jedynie nasady żeber w dwunastu punk-
tach podparcia34. Pomijając najniższą kondygnację Kurzej Nogi, częściowo zagłębioną i pełniącą funkcję
skarbca, której surowe piwniczne wnętrze nie pozwala na wyciąganie wniosków odnośnie do chronologii,
najwięcej istotnych obserwacji w kontekście datowania można poczynić w komnacie znajdującej się na
wyniesionym w średniowieczu parterze, czyli wspomnianej wcześniej tak zwanej Sali Kazimierzowskiej
(il. 14). Obecność wytwornych wnętrz, nakrytych dekoracyjnymi sklepieniami na centralnie umieszczonych
podporach, łączono dotychczas głównie z architekturą królewskich fundacji sakralnych Kazimierza Wiel-
kiego, czyli dwunawowych hal, lub wnętrz o sklepieniach opartych w podobny sposób na pojedynczym
filarze, jak w kapitularzu klasztoru Augustianów na Kazimierzu, lub kolegiacie św. Michała na Wawelu35.
Tymczasem żebra czteropolowego sklepienia w komnacie na parterze Kurzej Nogi mają charakterystyczny
profil pryzmatyczny, niewystępujący we wspomnianych budowlach kazimierzowskich. Sądząc po formie
zachowanych wsporników najwyższej kondygnacji tego gmachu, również żebra sklepienne w przekształ-
conej później wysokiej sali miały podobne profile. Ponadto warto zwrócić uwagę na specyficzny sposób
osadzenia sklepień tak zwanej Sali Kazimierzowskiej na wspornikach. Żebra sklepienia nie wspierają się
bezpośrednio na kamiennych elementach wysuniętych ze ściany, lecz wnikają w niezbyt wydatną, wielo-
boczną lizenę, która stanowi kontynuację profilowanego wspornika. Tego typu rozwiązań strukturalnych
nie znamy z innych przykładów sklepień czternastowiecznych interesującego nas regionu.
Żebra sklepienne o profilu pryzmatycznym pojawiają się w architekturze Małopolski dopiero pod koniec
XIV w. i w tym okresie stosowane są zresztą bardzo rzadko, a jednym z najwcześniejszych przykładów
sklepień krzyżowo-żebrowych, których żebrom nadano profil pryzmatyczny, jest przekrycie długiego chóru
w kościele Bożego Ciała na Kazimierzu, powstałe po 1380, a przed 1401 r.36 Profile pryzmatyczne roz-
34 S z y s z k o-B o h u s z, op. cit., s. 32-33; Fischinger, Czym była Kurza Noga..., s. 76-87. Na temat nowożytnej przebudowy
Kurzej Nogi por. publikacje przywołane w przyp. 1.
35 Crossley, op. cit., s. 224-226; Franaszek, op. cit., s. 15-52; Fischinger, Czym była Kurza Noga..., s. 76-87.
36 T. Węcławowicz, Fazy budowy kościoła Bożego Ciała na Kazimierzu (wieki XIV i XV), „Rocznik Krakowski”, 52, 1986,
s. 19-29; idem, Gotyckie bazyliki Krakowa, Kraków 1993, s. 30.