DOI article:
Prix, Dalibor: Asymetryczne sklepienia na Ślas̜ku w XIV wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.34225#0021
ASYMETRYCZNE SKLEPłENIA NA SLĄSKU W XIV WIEKU
15
12. Opawa. kościół Marii Panny. kaplica świętych 13. Opawa, kościół Marii Panny, rzut;
Wawrzyńca, Agnieszki i Małgorzaty, widok od poludnia. G - kaplica świętych Wawrzyńca, Agnieszki i Malgorzaty;
Fot. D. Prix, 2012 dzisiaj kaplica św. Anny. Rys. D. Prix, 2004
kształtem znacznie odbiegający od eleganckich proiliowań żeber sali ratusza w Namysłowie. Na podsta-
wie powyższego rozpoznania można odnosić powstanie kaplicy św. Anny do czasów po roku 1425, a jej
przekrycie wykluczyć z grupy cztemastowiecznych sklepień asymetrycznych. Wynika stąd, że nieznany
budowniczy kaplicy św. Anny inspirował się starszym o mniej więcej półwiecze niezwykłym schematem
kompozycyjnym, którego mistrz Piotr użył w sali namysłowskiego ratusza. Ma to dalsze konsekwencje.
Po pierwsze, sklepienie w sali ratusza było dziełem, które przez długi czas pozostawało atrakcyjne jako
wzorzec do naśladowania. Po drugie, wbrew kompozycyjnemu podobieństwu obu asymetrycznych sklepień,
nie chodzi o dzieła jednego budowniczego, wspomnianego Piotra. Ponieważ wieżę ratusza w Namysłowie
dokończył mistrz Tinetz, obecny na szeregu budów w mieście w latach 1388-1396, nie ulega wątpliwości,
że działalność mistrza Piotra w Namysłowie dobiegła końca krótko po 1378 r., wbrew temu co twierdzono
w starszej literaturze przedmiońTT
Sygnały o możliwej obecności sklepień asymetrycznych w kaplicach przy kościołach tarnych już na
przełomie 3. i 4. ćwierci XIV w. płyną za to z miast dorzecza gómej Odry. W Opawie, największym
i najbogatszym ośrodku księstwa opawskiego, którym dziedzicznie władali Przemyślidzi (jednocześnie
władcy księstwa raciborskiego, pozostającego wcześniej w rękach Piastów), przed 1361 r. dokończono
krótki halowy korpus ceglanego kościoła Najświętszej Marii Panny^^. Do prezbiterium z 1. tercji XIV w.
dostawiono od południa obszerną i długą kaplicę św. Anny, w średniowieczu znaną pod wezwaniem
świętych Wawrzyńca, Agnieszki i Małgorzaty (il. 12, 13). Kaplica przysłania na całej długości południo-
wą elewację prezbiterium. W rzucie tworzy prostokąt ścięty na południowym zachodzie ze względu na
wykorzystanie diagonalnej przypory korpusu. Symetrycznie ścięty jest także narożnik południowo-wschodni,
sugemjąc płytkie trójboczne zamknięcie wnętrza, niemożliwe do uzyskania ze względu na wykorzystanie
prostopadłej przypory prezbiterium. Przypory akcentowały zewnętrzne narożniki kaplicy, dzieliły też jej
elewację południową, ujmując niewielką kruchtę. Jej krzyżowo-żebrowe sklepienie ina zwomik, zdobio-
ny niegdyś tarczą herbową (obecnie gładki). W toku gruntownej przebudowy, przeprowadzonej w latach
1448-1452 nakładem bractwa Bożego Ciała i Panny Marii, kaplicę przekryto nisko założonyin, późno-
gotyckim sklepieniem sieciowym o kamiennych, gruszkowo proBlowanych żebrach (il. 14)^^. Na strychu
33 Głównie Bimler, Dgr Ят-е^/омет- Dow&wTHgAlgr..., s. 3—47; Hanulanka, op. cń., s. 54, 59-61; ostrożniej Mieczysław Zlat,
zob. M. Kutzner, M. Zlat, Y/^/r, [w:] Нт-с///'?е/:7м7-о go?vcAo w DoDcc..., t. 1, s. 125-153 (zwłaszcza s. 135, 142).
34 O kościele np. V. Denkstein, K y?oveńn/ AA?oD/yórn/Ao /roVe/o Aoneńerzc?/ Dowm Afor/e v (Opove, „Vèstnik Matice opa-
vské", 40, 1935, s. 58-69; R. Kouba, Go?/cA*e c//?/ove ^?ovńv v Qoove, niepublikowany maszynopis. Wydział Filozoficzny Uniwersytetu
Purkyniego w Bmie, Bmo 1971; T. Nitra, /7-oóo.s?.s*Ai' /o.s?e/ A'oue/evze?/ /'oouv Л/or/'e. Qoovo, niepublikowana praca seminaryjna na
Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu, Olomouc 1995; Prix, O ł/enńe..., s. 17-20; D. Kourilovâ, Dpovo.
Ko?e<s//'ó/o Ao/?eńevze?/ P. A/o/-/e, [w:] ATó/, A*?erv /e?o/. A7oT-ov^ło-y/ez^/:e //o/7/ez/ v /so7/?ei?M ^?re/7oev/-o^/:e//o ^т-оу?от-м /Vońv У07/0 Тмсе/?/-
//MT-j/eńo, ed. D. Majer, Ostrava 2011, s. 248-253.
33 D. Prix, №/-/// Ao^*?e/ D07/7/V Afo/'/'e. Opovo, [w:] Or/ go?/Ąv Æ 7-е7/еуо//с/. Ijv?vo7-7/d /:м/?м/-о А/от-ovy o N/ezyAo 7400-/550, IV,
D/)ovo. ed. K. Chamonikola, Brno 1999, s. 43—45; idem, С?/м/7/ v/7oze////7M ^7re/7ovełM, [w:] Opovo. //?\7о/'/е, /гм/?мт-о, //77e. eds. K. Müller,
R. Żaćek, «Dëjiny ćeskych, moravskÿch a slezskÿch mesb>, Praha 2006, s. 369-385 (zwłaszcza s. 378-380).
15
12. Opawa. kościół Marii Panny. kaplica świętych 13. Opawa, kościół Marii Panny, rzut;
Wawrzyńca, Agnieszki i Małgorzaty, widok od poludnia. G - kaplica świętych Wawrzyńca, Agnieszki i Malgorzaty;
Fot. D. Prix, 2012 dzisiaj kaplica św. Anny. Rys. D. Prix, 2004
kształtem znacznie odbiegający od eleganckich proiliowań żeber sali ratusza w Namysłowie. Na podsta-
wie powyższego rozpoznania można odnosić powstanie kaplicy św. Anny do czasów po roku 1425, a jej
przekrycie wykluczyć z grupy cztemastowiecznych sklepień asymetrycznych. Wynika stąd, że nieznany
budowniczy kaplicy św. Anny inspirował się starszym o mniej więcej półwiecze niezwykłym schematem
kompozycyjnym, którego mistrz Piotr użył w sali namysłowskiego ratusza. Ma to dalsze konsekwencje.
Po pierwsze, sklepienie w sali ratusza było dziełem, które przez długi czas pozostawało atrakcyjne jako
wzorzec do naśladowania. Po drugie, wbrew kompozycyjnemu podobieństwu obu asymetrycznych sklepień,
nie chodzi o dzieła jednego budowniczego, wspomnianego Piotra. Ponieważ wieżę ratusza w Namysłowie
dokończył mistrz Tinetz, obecny na szeregu budów w mieście w latach 1388-1396, nie ulega wątpliwości,
że działalność mistrza Piotra w Namysłowie dobiegła końca krótko po 1378 r., wbrew temu co twierdzono
w starszej literaturze przedmiońTT
Sygnały o możliwej obecności sklepień asymetrycznych w kaplicach przy kościołach tarnych już na
przełomie 3. i 4. ćwierci XIV w. płyną za to z miast dorzecza gómej Odry. W Opawie, największym
i najbogatszym ośrodku księstwa opawskiego, którym dziedzicznie władali Przemyślidzi (jednocześnie
władcy księstwa raciborskiego, pozostającego wcześniej w rękach Piastów), przed 1361 r. dokończono
krótki halowy korpus ceglanego kościoła Najświętszej Marii Panny^^. Do prezbiterium z 1. tercji XIV w.
dostawiono od południa obszerną i długą kaplicę św. Anny, w średniowieczu znaną pod wezwaniem
świętych Wawrzyńca, Agnieszki i Małgorzaty (il. 12, 13). Kaplica przysłania na całej długości południo-
wą elewację prezbiterium. W rzucie tworzy prostokąt ścięty na południowym zachodzie ze względu na
wykorzystanie diagonalnej przypory korpusu. Symetrycznie ścięty jest także narożnik południowo-wschodni,
sugemjąc płytkie trójboczne zamknięcie wnętrza, niemożliwe do uzyskania ze względu na wykorzystanie
prostopadłej przypory prezbiterium. Przypory akcentowały zewnętrzne narożniki kaplicy, dzieliły też jej
elewację południową, ujmując niewielką kruchtę. Jej krzyżowo-żebrowe sklepienie ina zwomik, zdobio-
ny niegdyś tarczą herbową (obecnie gładki). W toku gruntownej przebudowy, przeprowadzonej w latach
1448-1452 nakładem bractwa Bożego Ciała i Panny Marii, kaplicę przekryto nisko założonyin, późno-
gotyckim sklepieniem sieciowym o kamiennych, gruszkowo proBlowanych żebrach (il. 14)^^. Na strychu
33 Głównie Bimler, Dgr Ят-е^/омет- Dow&wTHgAlgr..., s. 3—47; Hanulanka, op. cń., s. 54, 59-61; ostrożniej Mieczysław Zlat,
zob. M. Kutzner, M. Zlat, Y/^/r, [w:] Нт-с///'?е/:7м7-о go?vcAo w DoDcc..., t. 1, s. 125-153 (zwłaszcza s. 135, 142).
34 O kościele np. V. Denkstein, K y?oveńn/ AA?oD/yórn/Ao /roVe/o Aoneńerzc?/ Dowm Afor/e v (Opove, „Vèstnik Matice opa-
vské", 40, 1935, s. 58-69; R. Kouba, Go?/cA*e c//?/ove ^?ovńv v Qoove, niepublikowany maszynopis. Wydział Filozoficzny Uniwersytetu
Purkyniego w Bmie, Bmo 1971; T. Nitra, /7-oóo.s?.s*Ai' /o.s?e/ A'oue/evze?/ /'oouv Л/or/'e. Qoovo, niepublikowana praca seminaryjna na
Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu, Olomouc 1995; Prix, O ł/enńe..., s. 17-20; D. Kourilovâ, Dpovo.
Ko?e<s//'ó/o Ao/?eńevze?/ P. A/o/-/e, [w:] ATó/, A*?erv /e?o/. A7oT-ov^ło-y/ez^/:e //o/7/ez/ v /so7/?ei?M ^?re/7oev/-o^/:e//o ^т-оу?от-м /Vońv У07/0 Тмсе/?/-
//MT-j/eńo, ed. D. Majer, Ostrava 2011, s. 248-253.
33 D. Prix, №/-/// Ao^*?e/ D07/7/V Afo/'/'e. Opovo, [w:] Or/ go?/Ąv Æ 7-е7/еуо//с/. Ijv?vo7-7/d /:м/?м/-о А/от-ovy o N/ezyAo 7400-/550, IV,
D/)ovo. ed. K. Chamonikola, Brno 1999, s. 43—45; idem, С?/м/7/ v/7oze////7M ^7re/7ovełM, [w:] Opovo. //?\7о/'/е, /гм/?мт-о, //77e. eds. K. Müller,
R. Żaćek, «Dëjiny ćeskych, moravskÿch a slezskÿch mesb>, Praha 2006, s. 369-385 (zwłaszcza s. 378-380).