Rocznik Historii Sztuki (43.2018)

Rocznik Historii Sztuki, tom XLIII
PAN, 2018
DOI 10.24425/rhs.2018.124932

ANDRZEJ SZCZERSKI
UNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI

HISTORIA SZTUKI II RZECZYPOSPOLITEJ
- PERSPEKTYWY BADAWCZE

W ostatniej dekadzie zauważalny jest wyraźny wzrost zainteresowania badaniami nad sztuką i archi-
tekturą w czasach II Rzeczypospolitej, które z pewnością będzie narastać w kolejnych latach. Przekonanie
to wynika przede wszystkim z poszerzenia pola badawczego o całkowicie lub w niewielkim stopniu eks-
ploatowane dotąd zagadnienia związane zarówno z niedocenianymi dziedzinami twórczości, tak różnymi
jak grafika użytkowa czy wystawiennictwo, geografią badań uwzględniającą coraz wyraźniej dawne woje-
wództwa wschodnie II RP i ośrodki prowincjonalne czy opracowywaniem niewykorzystanych dotąd źródeł,
dotyczących pierwszorzędnych twórców, między innymi najwybitniejszych architektów wykształconych
przed II wojną światową, którzy kontynuowali swoją działalność także w okresie powojennym. Dynamika
badań i zainteresowanie nimi ze strony nowego pokolenia badaczy jest gwarancją twórczej kontynuacji
nie tylko w najbliższej przyszłości.
Powodów zainteresowania dziedzictwem artystycznym lat 1918-1939 jest wiele, ale bez wątpienia
świadczą one o kształtowaniu się dziś w Polsce, używając określenia Mieczysława Porębskiego, nowej
„granicy współczesności”. Staje się nią rok 1918 i odzyskana wtedy niepodległość, a przede wszystkim
zainicjowane wówczas procesy cywilizacyjne i kulturotwórcze związane z definiowaniem polskiej toż-
samości, odpowiadającej na wyzwania XX w. Problemy takiej autodefinicji pozostają do dziś aktualne,
a mimo radykalnych zmian, jakie dokonały się w Polsce w konsekwencji wybuchu II wojny światowej,
to właśnie odwołania do czasów II RP wciąż okazują się kluczowym punktem odniesienia dla współczes-
nych przemian.
Analizy komparatystyczne dwóch niepodległości z lat 1918-1939 i po 1989 r. - prowadzone są
przez przedstawicieli różnych dziedzin humanistyki, a z perspektywy badań historycznych prowokują do
postawienia tezy o możliwej do odnalezienia historycznej ciągłości między obydwoma okresami. Przy
podkreśleniu dzielących je odmienności intrygująca wydaje się perspektywa odnalezienia w dzisiejszych
czasach kontynuacji debat, ale i konkretnych rozwiązań, które przyniosło dwudziestolecie. Kwestie te
w autorskim opracowaniu, inspirowanym głośnym esejem Lecha Niemojewskiego na temat różnic mię-
dzy szkołą krakowską i warszawską w architekturze, podsumował Krzysztof Ingarden, pokazując paralele
między architekturą II i III RP. Jak twierdzi Ingarden, oba te okresy są porównywalne pod względem
zewnętrznych warunków rozwoju architektury, kiedy Polska odzyskiwała niepodległość, „a twórczości
architektonicznej nie ograniczały narzucone z zewnątrz polityczne doktryny”1. Uważa on też, że wyraźna
ciągłość tendencji formalnych uwidacznia się zarówno w ich referencyjności (np. modernizm - neomo-
dernizm), jak i przeciwstawieniu (np. konstruktywizm - dekonstruktywizm), a mimo wszystkich różnic

1 K. Ingarden, Jakimi mówimy językami? Próba klasyfikacji architektury Drugiej i Trzeciej Rzeczypospolitej, Kraków 2017,
s. 7.