30 Magdalena Laskowska

skim czynnym ok. 1500-1550 (w zbiorach The Boston Museum of Fine Arts)109, poliptyk
z 1545 r. z przedstawieniem męczeństwa św. Teodozji (w zbiorach w zbiorach Aartsbis-
schoppelijk Museum w Utrechcie) oraz ołtarz wrocławski ze scenami ze Starego i Nowego
Testamentu110. Doskonałym świeckim przykładem takiej realizacji jest Hiszpańska mapa,
przypisana złotnikowi Hansowi Straubowi oraz nieznanemu malarzowi pod szkłem,
czynnemu w Norymberdze po 1580 r. (dziś w zbiorach Rijksmuseum w Amsterdamie).
Dzieło to, o średnicy 600 cm, zostało złożone z 50 małych trójkątnych lub czterokątnych
płytek połączonych ołowiem* * 111.
Biecki ołtarz wpisuje się w ciąg dzieł (ołtarzy, relikwiarzy) o niewielkich stosunkowo
rozmiarach, które mogły zdobić zarówno kaplice rodowe lub cechowe w kościołach, jak
i stanowić przedmiot prywatnej dewocji lub wyposażenie kunstkamery. Tego typu na-
staw, datowanych na przełom XVI i XVII w. oraz wykonanych w rzadkich, kunsztownych
technikach, odnaleźć można wiele w zbiorach europejskich. Wystarczy przywołać np. oł-
tarz z warsztatu Giovanniego Castrucciego z przedstawieniem św. Hieronima ze zbiorów
Stiftsmuseum w Kremsmunster, przy którego ozdobie wykorzystano rzadką technikę
przypominającą mozaikę, zwaną comesso in pietre dure. Czas panowania w Pradze Rudol-
fa II przyniósł dziesiątki podobnych realizacji, stojących na najwyższym poziomie arty-
stycznym, np. ołtarz św. Małgorzaty z kolekcji Lobkowitzów czy ołtarz z przedstawieniem
Rodziny Chrystusa autorstwa Daniela Fróschla [?] z lat 1600-1610 (obecnie w kolekcji
Vaclava Stepana w Starej Boleslavi)112.
Niebagatelny wpływ na kształt ołtarzy przenośnych miała również architektura dużych
nastaw ołtarzowych. W przypadku eglomizowanego retabulum bieckiego podobieństw
nie trzeba szukać daleko - wystarczy wskazać na ołtarz główny bieckiej fary, datowany
na początek XVII w. Jego wręcz złotniczy charakter, z mnóstwem ozdób, różnobarwną
polichromią oraz drobną jubilerską dekoracją elementów architektonicznych, zdaje się
przypominać mały, przenośny ołtarzyk.
Na ukształtowanie się tego typu form nastaw jak omawiany ołtarz z Biecza miały rów-
nież z pewnością wpływ modne w 2. połowie XVI w. na Śląsku masowo sprowadzane
z Niderlandów reliefy alabastrowe. Znajdowały one często zastosowanie jako gotowe ele-
menty wprawiane w większe kompozycje ołtarzy lub epitafiów (przykładem mogą być
znane przed 1945 r.: epitafium Balatazara Buettnera, zm. 1563, i jego żony Anny z domu
Hertwig, zm. 1558) w kościele pw. św. Marii Magdaleny we Wrocławiu oraz ołtarz alaba-
strowy tworzący epitafium rodziny Baudissów w kościele pw. św. Barbary we Wrocławiu

109 M.D. Murray, Reverse-Painted and Gilded Glass Through the Ages, „The American Connoisseur”,
1972, vol. 180, s. 205-206, ii. 5 a, b, c.
110 Ołtarz składa się z pięciu płytek z przedstawieniami: w zwieńczeniu Stworzenie Ewy; niżej: Grzech
pierworodny, Zwiastowanie, Ukrzyżowanie i Zesłanie Ducha Świętego. Wzmiankowany w: E. Czihak,
op. cit., s. 33; P. Chrzanowska, op. cit., s. 39.
111 E Rys er, Verzauberte Bilder. Die Kunst der Malerei hinter Glos von der Antike bis zum 18. Jahrhundert,
Munchen 1991, s. 69,75-77, il. 68. Najnowsze ustalenia zmieniające atrybucję i datowanie dzieła zob. Nurnberger
Goldschmiedekunst 1541-1648, Bd. II: Goldglanz und Silberstrahl. Begleitband zur Ausstellung im Germanischen
Nationalmuseum, Nurnberg 20.9.2007 - 13.1.2008, bearb. von Karin Tebbe, Nurnberg 2007, s. 224-232.
112 Rudolf II and Prague. The Court and the City, Praga 1997, s. 486, 725.