DOI Heft:
Artykuły / Articles
DOI Artikel:Bała, Sonia: O nieznanym rysunku architektonicznym z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie - przyczynek do badań nad dekoracją maskerową w kościele Klarysek w Starym Sączu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45743#0089
O nieznanym rysunku architektonicznym z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie...
87
kapitularza przy kościele kolegiackim w Beaune36. Do nieco późniejszych, ale wciąż
pionierskich kompozycji należą okna katedr: w Amiens (ok. 1245), Le Mans (prezbi-
terium, 1245-1254) i Sees (prezbiterium, ok. 1300-1310), a wreszcie - też na terenie
Rzeszy - w katedrze w Magdeburgu (korpus, 1250-1275; il. 16) i kościele Cystersów
w Salem (północne ramię transeptu; 1300-1310). Bardzo wcześnie, bo już w połowie
XIII w., formy te pojawiły się też na Śląsku: w Dzierżoniowie (ok. 1250), Złotoryi
(drugie od wschodu okno południowej nawy kościoła, 3. ćw. XIII w.) czy Ziębicach
(ok. 1250)37. Jak stwierdził Prix, w latach 60. i 70. XIII stulecia był to motyw już roz-
powszechniony w architekturze śląskiej i czesko-morawskiej, wykorzystywany do de-
koracji okien zarówno w kościołach miejskich, jak i klasztornych38. Co więcej, formy
te cieszyły się popularnością niezwykle długo, odnaleźć je można bowiem w licznych
realizacjach z wieku XV (prezbiteria kościołów św. Jakuba w Nysie z 1. ćw. XV w.39
oraz Bożego Ciała w Poznaniu z lat 30. tego stulecia).
Czworoliść w układzie przekątniowym występuje w kompozycjach maswerków
innych budowli: począwszy od najbliższego terytorialnie Frydmana, na świątyniach
Krakowa, takich jak kościół Mariacki (wspomniane okno nawy głównej, ale też pły-
ciny maswerkowe na wewnętrznej elewacji prezbiterium oraz okno w północnej ele-
wacji wieży wyższej, w piątej kondygnacji) i katedra na Wawelu (według rysunków
rekonstrukcyjnych ślepych maswerków autorstwa Stanisława Odrzywolskiego)40
kończąc.
Mnogość wymienionych tu przykładów służyć ma zilustrowaniu tezy, iż motywu
przekątniowe ustawionego czworoliścia nie można traktować ani jako elementu datu-
jącego, ani też wskazującego na ewentualne pokrewieństwa warsztatowe, gdyż należy
on do form obiegowych i powszechnych w kompozycjach maswerkowych już od po-
czątków XIII stulecia aż po koniec wieku XV. Wprost przeciwnie jest z omawianym
wcześniej promienistym zestawem trójliści, który stanowi motyw rzadki i pojawia się
także w omawianych realizacjach cysterskich z terenów Austrii, przez co wskazuje
na możliwe kierunki oddziaływania.
36 D. Prix, Kruzbovd okna presbytdfe mestskeho kostela v Unicove, Opava 2014, s. 196-199, zob.
J. Jarzewicz, [rec.] D. Prix, Kruzbovd okna presbytdfe mestskeho kostela v Unicove. O ceste jednoto motivu
naprić 13. stoletim, z Francie na Moravu, „Umeni”, 2016, roć. 64, s. 151-154.
37 H. Golasz-Szołomicka, H. Kozaczewska-Golasz, Od kolumienki do maswerku w oknach kościołów
śląskich z pierwszej połowy XIII wieku, „Architectus”, 2008, nr 1 (23), s. 39.
38 D. Prix, op. cit., s. 145-146.
39 T. Chruścicki, Zabytki sztuki [w:] Miasto Nysa. Szkice monograficzne, red. J. Kroszel, S. Popiołek, Wro-
cław 1970, s. 240. Na marginesie należy wspomnieć, iż badacze nie są zgodni co do chronologii powstania
kolejnych części kościoła - J. Jarzewicz datuje prezbiterium na czas od lat 80. XIV w. do 1392 r. i częściowo
po 1401 r. (J. Jarzewicz, De constructione ecclesiae. O artystycznych i społecznych uwarunkowaniach budowy
kościoła św. Jakuba w Nysie, „Artium Quaestiones”, 1997, t. 8, s. 38-43). Nawet jeśli przyjąć wskazany czas
wzniesienia murów, nie można wykluczyć, iż maswerki wstawiono po pożarze prezbiterium w roku 1416.
40 Na ten temat zob. K. Czyżewski, M. Walczak, Ślepe maswerki w katedrze krakowskiej, „Studia
Waweliana”, 1995, vol. 4, s. 13-36.
87
kapitularza przy kościele kolegiackim w Beaune36. Do nieco późniejszych, ale wciąż
pionierskich kompozycji należą okna katedr: w Amiens (ok. 1245), Le Mans (prezbi-
terium, 1245-1254) i Sees (prezbiterium, ok. 1300-1310), a wreszcie - też na terenie
Rzeszy - w katedrze w Magdeburgu (korpus, 1250-1275; il. 16) i kościele Cystersów
w Salem (północne ramię transeptu; 1300-1310). Bardzo wcześnie, bo już w połowie
XIII w., formy te pojawiły się też na Śląsku: w Dzierżoniowie (ok. 1250), Złotoryi
(drugie od wschodu okno południowej nawy kościoła, 3. ćw. XIII w.) czy Ziębicach
(ok. 1250)37. Jak stwierdził Prix, w latach 60. i 70. XIII stulecia był to motyw już roz-
powszechniony w architekturze śląskiej i czesko-morawskiej, wykorzystywany do de-
koracji okien zarówno w kościołach miejskich, jak i klasztornych38. Co więcej, formy
te cieszyły się popularnością niezwykle długo, odnaleźć je można bowiem w licznych
realizacjach z wieku XV (prezbiteria kościołów św. Jakuba w Nysie z 1. ćw. XV w.39
oraz Bożego Ciała w Poznaniu z lat 30. tego stulecia).
Czworoliść w układzie przekątniowym występuje w kompozycjach maswerków
innych budowli: począwszy od najbliższego terytorialnie Frydmana, na świątyniach
Krakowa, takich jak kościół Mariacki (wspomniane okno nawy głównej, ale też pły-
ciny maswerkowe na wewnętrznej elewacji prezbiterium oraz okno w północnej ele-
wacji wieży wyższej, w piątej kondygnacji) i katedra na Wawelu (według rysunków
rekonstrukcyjnych ślepych maswerków autorstwa Stanisława Odrzywolskiego)40
kończąc.
Mnogość wymienionych tu przykładów służyć ma zilustrowaniu tezy, iż motywu
przekątniowe ustawionego czworoliścia nie można traktować ani jako elementu datu-
jącego, ani też wskazującego na ewentualne pokrewieństwa warsztatowe, gdyż należy
on do form obiegowych i powszechnych w kompozycjach maswerkowych już od po-
czątków XIII stulecia aż po koniec wieku XV. Wprost przeciwnie jest z omawianym
wcześniej promienistym zestawem trójliści, który stanowi motyw rzadki i pojawia się
także w omawianych realizacjach cysterskich z terenów Austrii, przez co wskazuje
na możliwe kierunki oddziaływania.
36 D. Prix, Kruzbovd okna presbytdfe mestskeho kostela v Unicove, Opava 2014, s. 196-199, zob.
J. Jarzewicz, [rec.] D. Prix, Kruzbovd okna presbytdfe mestskeho kostela v Unicove. O ceste jednoto motivu
naprić 13. stoletim, z Francie na Moravu, „Umeni”, 2016, roć. 64, s. 151-154.
37 H. Golasz-Szołomicka, H. Kozaczewska-Golasz, Od kolumienki do maswerku w oknach kościołów
śląskich z pierwszej połowy XIII wieku, „Architectus”, 2008, nr 1 (23), s. 39.
38 D. Prix, op. cit., s. 145-146.
39 T. Chruścicki, Zabytki sztuki [w:] Miasto Nysa. Szkice monograficzne, red. J. Kroszel, S. Popiołek, Wro-
cław 1970, s. 240. Na marginesie należy wspomnieć, iż badacze nie są zgodni co do chronologii powstania
kolejnych części kościoła - J. Jarzewicz datuje prezbiterium na czas od lat 80. XIV w. do 1392 r. i częściowo
po 1401 r. (J. Jarzewicz, De constructione ecclesiae. O artystycznych i społecznych uwarunkowaniach budowy
kościoła św. Jakuba w Nysie, „Artium Quaestiones”, 1997, t. 8, s. 38-43). Nawet jeśli przyjąć wskazany czas
wzniesienia murów, nie można wykluczyć, iż maswerki wstawiono po pożarze prezbiterium w roku 1416.
40 Na ten temat zob. K. Czyżewski, M. Walczak, Ślepe maswerki w katedrze krakowskiej, „Studia
Waweliana”, 1995, vol. 4, s. 13-36.