DOI Heft:
Recenzje / Reviews
DOI Artikel:Płonka Bałus, Katarzyna: Katalog rękopisów średniowiecznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu w oczach historyka sztuki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45743#0231
Katalog rękopisów średniowiecznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu w oczach historyka sztuki
229
Katalog rękopisów średniowiecznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, oprać. Marta
Czyżak przy współpr. Moniki Jakubek-Raczkowskiej i Arkadiusza Wagnera, Wydawnic-
two Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016, ISBN 978-83-231-3591-3,
462 s„ 279 il.
Motywy, dla których historyk sztuki wybiera za przedmiot recenzji katalog zbiorów
bibliotecznych, mogą się wydać niejasne. Nie jest bowiem oczywiste, jakie znaczenie
ma bibliologiczne opracowanie zawartości i najczęściej skromnej dekoracji średnio-
wiecznych ksiąg rękopiśmiennych dla naszej dyscypliny, definiowanej na nowo wo-
bec współczesnych horyzontów metodologicznych oznaczających „koniec” tradycyj-
nej historii sztuki1. Odchodzenie od prostego ustalania faktów, uznawanego niegdyś
za podstawowy cel badawczy, na rzecz interpretacji zjawisk objawiających się najczę-
ściej w swych kontekstach stało się oficjalnym postulatem badawczym nawet w środo-
wiskach naukowych bliskich muzeum2. Postawa dążąca do selektywnego spojrzenia
problemowego jest mi osobiście bliska, tym razem jednak odwołam się do doświad-
czeń badawczych związanych z katalogowaniem średniowiecznych rękopisów ilumi-
nowanych z kolekcji Czartoryskich. Z racji tematu, jakim jest malarstwo książkowe,
publikacja wyników badań przybrała kształt zbioru monografii poszczególnych dzieł
i w mniejszym stopniu skupiając się na szczegółowych badaniach bibliologicznych,
postępowała za wzorem ustanowionym przez serię katalogów wiedeńskiej Ósterre-
ichische Nationalbibliothek3 - owoc wieloletniego projektu rozpoczętego w roku 1963
przez Ottona Pachta i kontynuowanego do dzisiaj. Odmiennego rodzaju praktyka
wiąże się z natomiast z katalogowaniem rękopisów średniowiecznych bez względu
na ich ornamenta. Kiedy otwieramy kodeks średniowieczny, dotykamy jego oprawy.
Odpinając klamry lub rozwiązując rzemienie - jeśli okładzina jest pierwotna - do-
cieramy do wnętrza i odczytujemy dukt pisma, a czasem nut, poprzecinany czerwo-
nymi smugami rubryk, ożywiony szeregiem inicjałów, niekiedy złoconych, otoczo-
nych siecią błękitnych i czerwonych filigranów, dopełnionych kształtami i kolorami
winietek wewnątrztekstowych, które wyszły spod wprawnej ręki pisarza kaligrafa.
Dostrzegamy dekorację malarską: cało- i półstronicowe miniatury, inicjały figuralne,
1 H. Belting, The End of the History of Art?, trans. Ch.S. Wood, Chicago 1983.
2 A. Ziemba, Sztuka Burgunda i Niderlandów 1380-1500, t. 3: Wspólnota rzeczy. Sztuka niderlandzka
i północnoeuropejska 1380-1520, Warszawa 2015; A. Ziemba, Z. Herman, Nowa Galeria Sztuki Średnio-
wiecznej Muzeum Narodowego w Warszawie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie. Nowa Seria”,
2013, m2, s. 11-29.
3 Die illuminierten Handschriften und Inkunabeln der Ósterreichischen Nationalbibliothek. (Fortsetzung des
beschreibenden Verzeichnisses der Illuminierten Handschriften der Nationalbibliothek in Wien), Bd. 1-14, Wien
1974-2012; kolejne tomy (15-18) są w trakcie opracowania. Na temat projektu zob. https:// www.oeaw.ac.at/en/
imafo/research/schrift-buchwesen/publikationen/reihe-i-die-illuminierten-handschriften-und-inkunabeln-
der-oesterreichischen-nationalbibliothek/ [dostęp 04.10.2017]. W zbliżony sposób wygląda również Tire British
Library Catalogue of Illuminated manuscripts: https://www.bl.uk/ catalogues/illuminatedmanuscripts/
welcome.htm [dostęp 04.10.2017], wzorowa publikacja tego rodzaju przeznaczona do udostępniania online.
229
Katalog rękopisów średniowiecznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, oprać. Marta
Czyżak przy współpr. Moniki Jakubek-Raczkowskiej i Arkadiusza Wagnera, Wydawnic-
two Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016, ISBN 978-83-231-3591-3,
462 s„ 279 il.
Motywy, dla których historyk sztuki wybiera za przedmiot recenzji katalog zbiorów
bibliotecznych, mogą się wydać niejasne. Nie jest bowiem oczywiste, jakie znaczenie
ma bibliologiczne opracowanie zawartości i najczęściej skromnej dekoracji średnio-
wiecznych ksiąg rękopiśmiennych dla naszej dyscypliny, definiowanej na nowo wo-
bec współczesnych horyzontów metodologicznych oznaczających „koniec” tradycyj-
nej historii sztuki1. Odchodzenie od prostego ustalania faktów, uznawanego niegdyś
za podstawowy cel badawczy, na rzecz interpretacji zjawisk objawiających się najczę-
ściej w swych kontekstach stało się oficjalnym postulatem badawczym nawet w środo-
wiskach naukowych bliskich muzeum2. Postawa dążąca do selektywnego spojrzenia
problemowego jest mi osobiście bliska, tym razem jednak odwołam się do doświad-
czeń badawczych związanych z katalogowaniem średniowiecznych rękopisów ilumi-
nowanych z kolekcji Czartoryskich. Z racji tematu, jakim jest malarstwo książkowe,
publikacja wyników badań przybrała kształt zbioru monografii poszczególnych dzieł
i w mniejszym stopniu skupiając się na szczegółowych badaniach bibliologicznych,
postępowała za wzorem ustanowionym przez serię katalogów wiedeńskiej Ósterre-
ichische Nationalbibliothek3 - owoc wieloletniego projektu rozpoczętego w roku 1963
przez Ottona Pachta i kontynuowanego do dzisiaj. Odmiennego rodzaju praktyka
wiąże się z natomiast z katalogowaniem rękopisów średniowiecznych bez względu
na ich ornamenta. Kiedy otwieramy kodeks średniowieczny, dotykamy jego oprawy.
Odpinając klamry lub rozwiązując rzemienie - jeśli okładzina jest pierwotna - do-
cieramy do wnętrza i odczytujemy dukt pisma, a czasem nut, poprzecinany czerwo-
nymi smugami rubryk, ożywiony szeregiem inicjałów, niekiedy złoconych, otoczo-
nych siecią błękitnych i czerwonych filigranów, dopełnionych kształtami i kolorami
winietek wewnątrztekstowych, które wyszły spod wprawnej ręki pisarza kaligrafa.
Dostrzegamy dekorację malarską: cało- i półstronicowe miniatury, inicjały figuralne,
1 H. Belting, The End of the History of Art?, trans. Ch.S. Wood, Chicago 1983.
2 A. Ziemba, Sztuka Burgunda i Niderlandów 1380-1500, t. 3: Wspólnota rzeczy. Sztuka niderlandzka
i północnoeuropejska 1380-1520, Warszawa 2015; A. Ziemba, Z. Herman, Nowa Galeria Sztuki Średnio-
wiecznej Muzeum Narodowego w Warszawie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie. Nowa Seria”,
2013, m2, s. 11-29.
3 Die illuminierten Handschriften und Inkunabeln der Ósterreichischen Nationalbibliothek. (Fortsetzung des
beschreibenden Verzeichnisses der Illuminierten Handschriften der Nationalbibliothek in Wien), Bd. 1-14, Wien
1974-2012; kolejne tomy (15-18) są w trakcie opracowania. Na temat projektu zob. https:// www.oeaw.ac.at/en/
imafo/research/schrift-buchwesen/publikationen/reihe-i-die-illuminierten-handschriften-und-inkunabeln-
der-oesterreichischen-nationalbibliothek/ [dostęp 04.10.2017]. W zbliżony sposób wygląda również Tire British
Library Catalogue of Illuminated manuscripts: https://www.bl.uk/ catalogues/illuminatedmanuscripts/
welcome.htm [dostęp 04.10.2017], wzorowa publikacja tego rodzaju przeznaczona do udostępniania online.