Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (2.1957)

Michał Walicki

NIEZNANE DZIEŁO LENAERTA BRAMERA

«

„Każdy z nich był po prostu synem swego czasu“

(Hegel)

n

J—У o najbardziej dotkliwych szczerb, jakie wyrządziło zniszczenie Warszawy w 1944 r.
w coraz to malejącym inwentarzu obcej spuścizny artystycznej w Polsce, zaliczyć należy utratę
nieznanego dotąd literaturze naukowej dzieła Lenaerta Bramera, przedstawiającego Sąd Sa-
lomona (il. 1). W chwili wybuchu wojny obraz stanowił część, rozproszonej dziś, warszawskiej
kolekcji Jackowskich, do której przeszedł nieznanymi bliżej drogami z nieistniejącego obecnie
zbioru gen. Rudziewicza w Petersburgu1. Tej wiarygodnej zdawałoby się tradycji zbierackiej
zaprzecza sygnatura warszawskiego obrazu „L. Bramer 1643“; wiemy bowiem z parokrotnych,
starszych2 i nowszych wzmianek3, sygnalizujących istnienie Sądu Salomona w tej kolekcji
rosyjskiej, że opatrzony był on datą 1630 r. i jako taki reprezentował wczesny okres niepospo-
litej twórczości mistrza Lenaerta. Znaczne rozmiary naszego Sądu (89,6 X 119,8 cm),
malowanego na desce dębowej, pozwalają mniemać natomiast, że jest on tym, o którym wspo-
mina katalog Hoeta i Terwestena4, mówiący o „dużym obrazie“ tej treści. Mógłby więc być to
obraz oszacowany niegdyś na 20,5 florenów, a znajdujący się za czasów Terwestena w posia-
daniu Willema van Wonn w Hadze w 1764 r. przedtem zaś figurujący jako własność Cornelisai
Dusarta w Haarlemie5. Temat „Sądu Salomona“ przewinął się parokrotnie w twórczości

1 Kolekcja Jackowskiego parokrotnie reprezentowana była na warszawskich wystawach starożytniczych.
przy końcu ub. wieku.

W latach okupacji Muzeum Narodowe w Warszawie prowadziło ewidencję ważniejszych dzieł malarstwa:
europejskiego zagrożonych wywozem lub konfiskatą przez władze okupacyjne. W okresie 1939—1944 powstała
kartoteka obrazów licząca około 200 pozycji. Obraz Bramera był przedmiotem parokrotnych prób pozyskania go
w drodze nieoficjalnego zakupu, z myślą o nowych zbiorach muzealnych wyzwolonej Polski. Jego wojenna historia:
wiąże się ściśle z akcją ratowania i ewidencjonowania dzieł sztuki, zainicjowaną w szerokiej skali z inicjatywy
Dyrekcji Muzeum.

2 „Etudes sur les peintres des écoles hollandaise, flamande et néerlandaise qu’on trouve dans la Collection
Semenov et les autres collections publiques et privées de St. Petersbourg“ St. Petersbourg 1906, XXXII;
W. Szczawinskij, Leonaert Bramer. Staryje Gody 1912, II, 40, nr 17.

3 W oparciu o list Zubowa wymienia go również monograf Bramera H. Wichmann, Leonaert Bramer.
Leipzig 1923, s. 98, nr 21, ponownie na s. 78 w rzędzie zaginionych datowanych dzieł artysty.

4 G. Hoet, Catalogus of naamlyst van Schilderyen. Haag 1752, część III kontynuowana przez P. Ter-
vestena (1770), s. 365, nr 129.

5 Inwentarz zbioru z dn. 4. 12. 1704 r., nr 3.

45*

707