Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (2.1957)

Jan Wegner

OBRAZY Z ZAMKU WARSZAWSKIEGO W ZBIORACH

NIEBOROWSKICH

S

W_/tanisławowska galeria obrazów ulegała po śmierci króla (1798) stopniowej rozsypce. Spad-
kobiercą Stanisława Augusta został ks. Józef i jego też staraniem rozpoczął się w Warszawie
proces sukcesjonalno-likwidacyjny. Toczył się on przez długie lata i dopiero z chwilą utwo-
rzenia Księstwa Warszawskiego likwidacja królewskiej masy spadkowej posunęła się na-
przód. Jednocześnie przystąpiono do częściowej sprzedaży ruchomości na spłatę długów
i pokrycie bieżących wydatków. W roku 1821 Stefan Grabowski, syn Stanisława Augusta
i generałowej Grabowskiej, zlikwidował resztki królewskiego mienia artystycznego1.

Jednym ze stałych nabywców obrazów z królewskiej masy spadkowej był wojewoda
wileński, ks. Michał Hieronim Radziwiłł, zamiłowany kolekcjoner sztuki. Gromadził on
w swych pałacach w Warszawie, Królikarni i Nieborowie cenne zbiory w marmurach, brą-
zach, obrazach, kobiercach, meblach, księgach oraz starych monetach i medalach. Część
tych zbiorów znalazła się później w romantycznej Arkadii, założonej w pobliżu Nieborowa
przez jego żonę Helenę z Przezdzieckich Radziwiłłową. Tenże Radziwiłł, który jednocześnie
tak smutną odegrał rolę w okresie rozbiorów, sprowadził w r. 1795 z Drezna do Nieborowa
słynną pomarańczarnię Moszyńskich. Architektem, którego powołali Radziwiłłowie do prac
budowlanych i parkowych w Nieborowie i Arkadii, był Szymon Bogumił Zug2.

Galeria radziwiłłowska, złożona niemal wyłącznie z dzieł obcych malarzy: francuskich,
flamandzkich, holenderskich, włoskich i niemieckich, posiadała drukiem ogłoszony katalog
opracowany przez Antoniego Blanka, malarza i profesora malarstwa Uniwersytetu War-
szawskiego3. Zespół spisanych przez niego obrazów, głównie z XVII i XVIII w., był dość
przypadkowy, lecz jego szeroki zakres tematyczny przy różnej wartości artystycznej wy-
mownie charakteryzuje ówczesne zamiłowania i upodobania kolekcjonerskie.

W latach 1807—20 Michał Hieronim Radziwiłł nabył za stosunkowo znaczne sumy

1 T. Mańkowski, Galeria Stanisława Augusta. Lwów 1932. Z tej pracy czerpię wiele informacji, uzu-
pełniając je nowymi danymi, dotyczącymi tych obrazów, które znajdują się w Nieborowie.

2 J. We gner, Nieborów. Wyd. „Sztuka“, Warszawa 1954, s. 28 i nast.

3 „Katalog galerii obrazów sławnych mistrzów z różnych szkół zebranych przez śp. Michała Hieronima
Xięcia Radziwiłła woj. wil. teraz w Królikami pod Warszawą wystawionych, ułożony i spisany w 1835 roku
przez Antoniego Blanka.Warszawa 1835.

Rocznik Muzeum II

48

753