Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (24.1980)

Witold Dobrowolski

ARCHAICZNE „FOCOLARI” CHIUSIŃSKIE ZDOBIONE

FIGURKAMI HIPPOKAMPÓW

7

• Jmiany społeczne, obserwowane w obrębie kultur rozwijających się na terenie między
Arno i Tybrem u schyłku okresu willanowiańskiego i na początku okresu orientalizującego
zauważa się najwyraźniej w zmianach obrządku grzebalnego, w ewolucji form grobu oraz w jakoś-
ciowych i ilościowych zmianach wyposażenia grobowego. Widomym znakiem nowych czasów
jest pojawienie się monumentalnego grobowca, zbudowanego z bloków kamiennych lub wykutego
w skale i nakrytego potężnym kopcem ziemnym, który wcześniejsze, prostsze formy pochówku
indywidualnego (groby „a pozzo” lub ,,a fossa”) zastąpił obszerniejszą i bardziej rozwiniętą
formą grobowca rodzinnego, komorowego, prawdziwego domu zmarłego i jego najbliższej
rodziny. Luksusowe wyposażenie z dużą ilością drogocennych importów, świadczy dobitnie
o zniknięciu dawnego społecznego egalitaryzmu i pojawieniu się warstwy bogaczy, czerpiących
zyski z władania ziemią i eksploatacji bogactw naturalnych kraju, służących do korzystnej
wymiany z przybywającymi do Etrurii zamorskimi kupcami. Pomieszczenie, w którym miał po
śmierci przebywać etruski bogacz uzyskało formę monumentalną, odpowiednią dla społecznego
znaczenia jego i jego rodziny. Śmierć nie umniejszyła tego znaczenia, przeciwnie, czyniła go
bytem „lepszym i potężniejszym” niż ludzie pozostali przy życiu. Grób miał być mieszkaniem
zmarłego, jego domem i rodzina dbała, aby rzeczywiście w tym domu nie zabrakło niczego, co
mogłoby się przydać zmarłemu w jego grobowej egzystencji.

Oczywiście sam grób nie mógł być dokładną kopią domu mieszkalnego. Obok analogii
istnieją znaczne różnice podyktowane odmiennością funkcji, różnicami technicznymi budowy
oraz specyficzną pozycją zmarłego, który nie przestając być członkiem własnej rodziny i kasty
(przynajmniej w różnych formach kultu zmarłych), wychodził poza ludzką conditio, stając się
bytem bliższym herosom i bogom niż ludziom żywym. Waga sztuki sepulkralnej w obrębie całej
sztuki etruskiej najwyraźniej o tym świadczy. Względy kultowe sprawiają, iż grób jest nie tylko
domem, lecz także swoistym typem świątyni. Zmiana pozycji w hierarchii bytów, więzy uczu-
ciowe, których nie zrywano z chwilą śmierci, wpływały na działania członków rodziny zmarłe-

79