DOI Artikel:
Trzeciak, Przemysław: He Deutera Parousia: o ikonografii "Sądu Ostatecznego" w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19644#0195
Przemysław Trzeciak
HE DEUTERA PAROUSIA
O IKONOGRAFII SĄDU OSTATECZNEGO W GDAŃSKU
Panu Tadeuszowi Dobrzenieckiemu z serdeczną wdzię-
cznością za inicjację w sztukę średniowieczną.
G——-,.„..„.
temat w XV wieku. Zachód żył wówczas w ciągłym oczekiwaniu dnia Sądu. Epidemie
pustoszące raz po raz poszczególne kraje, wojna stuletnia, wciąż narastające zagrożenie
tureckie, wielka schizma w Kościele i jej następstwa — wszystko to sprawiało, że temat Sądu
Ostatecznego wydawał się szczególnie na czasie. Wędrowni kaznodzieje, którzy jak
Wincenty Ferreriusz przemierzali Europę, przypominali, że według najnowszej rachuby
koniec tego świata, zapowiedziany w Biblii, nastąpi w 1492 roku. „Bez wątpienia nie da się
podważyć twierdzenia, że tłum tych, którym zdawało się, iż słyszą trąby zapowiadające
ostatni dzień, nigdy nie był tak olbrzymi, jak między 1430 a 1530 rokiem"1. To
zapotrzebowanie społeczne powodowało, że odczytywano na nowo literaturę poświęconą
Sądowi, nie tylko Objawienie św. Jana czy odpowiednie wersety Ewangelii, księgi proroków:
Izajasza, Ezechiela i Daniela, ale także liczne apokryfy, pisma Ojców Kościoła, żywoty
świętych, wizje. Komentatorzy szczególnie podkreślali bliskość dnia Sądu. Kompozycje
powstałe w drugiej połowie XV wieku, gdy rozpowszechniała się książka drukowana,
wskazują na znacznie szerszą znajomość źródeł pisanych, prezentując rozległą panoramę
różnorodnych wątków. Do owych czasów ograniczano się do schematów wykształconych
w portalach katedr.
Oprócz niepokojów w skali społecznej istniały wszak także osobiste nieszczęścia, które
można było choć trochę pomniejszyć fundując ex voto do miejscowego kościoła obraz Sądu
Ostatecznego. Wydaje się, że gdański tryptyk powstał z inspiracji obu tych niepokojów:
powszechnego i prywatnego.
*
* *
191
HE DEUTERA PAROUSIA
O IKONOGRAFII SĄDU OSTATECZNEGO W GDAŃSKU
Panu Tadeuszowi Dobrzenieckiemu z serdeczną wdzię-
cznością za inicjację w sztukę średniowieczną.
G——-,.„..„.
temat w XV wieku. Zachód żył wówczas w ciągłym oczekiwaniu dnia Sądu. Epidemie
pustoszące raz po raz poszczególne kraje, wojna stuletnia, wciąż narastające zagrożenie
tureckie, wielka schizma w Kościele i jej następstwa — wszystko to sprawiało, że temat Sądu
Ostatecznego wydawał się szczególnie na czasie. Wędrowni kaznodzieje, którzy jak
Wincenty Ferreriusz przemierzali Europę, przypominali, że według najnowszej rachuby
koniec tego świata, zapowiedziany w Biblii, nastąpi w 1492 roku. „Bez wątpienia nie da się
podważyć twierdzenia, że tłum tych, którym zdawało się, iż słyszą trąby zapowiadające
ostatni dzień, nigdy nie był tak olbrzymi, jak między 1430 a 1530 rokiem"1. To
zapotrzebowanie społeczne powodowało, że odczytywano na nowo literaturę poświęconą
Sądowi, nie tylko Objawienie św. Jana czy odpowiednie wersety Ewangelii, księgi proroków:
Izajasza, Ezechiela i Daniela, ale także liczne apokryfy, pisma Ojców Kościoła, żywoty
świętych, wizje. Komentatorzy szczególnie podkreślali bliskość dnia Sądu. Kompozycje
powstałe w drugiej połowie XV wieku, gdy rozpowszechniała się książka drukowana,
wskazują na znacznie szerszą znajomość źródeł pisanych, prezentując rozległą panoramę
różnorodnych wątków. Do owych czasów ograniczano się do schematów wykształconych
w portalach katedr.
Oprócz niepokojów w skali społecznej istniały wszak także osobiste nieszczęścia, które
można było choć trochę pomniejszyć fundując ex voto do miejscowego kościoła obraz Sądu
Ostatecznego. Wydaje się, że gdański tryptyk powstał z inspiracji obu tych niepokojów:
powszechnego i prywatnego.
*
* *
191