Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (8.1971)

MISCELLANEA

DANIELA STANKIEWICZ (WROCŁAW)

KONSERWACJA PÓŹNOGOTYCKIEGO OBRAZU
ZE SCENĄ ZWIASTOWANIA

Znajdujący się w zbiorach Muzeum Śląskiego
późnogotycki obraz szkoły śląskiej ze sceną Zwiasto-
wania 1 — zwracał zawsze uwagę zarówno niejednoli-
tością stylową, jak też wyraźną niekonsekwencją
w układzie kompozycyjnym (il. 1). Główna scena
Zwiastowania, wraz ze stojącymi obok świętymi —
Janem Chrzcicielem i Bartłomiejem — powstała w la-
tach osiemdziesiątych XV wieku, natomiast miesz-
czańską rodzinę w strojach renesansowych, klęczącą
ze złożonymi rękami u dołu obrazu, namalowano
w kilkadziesiąt lat później; ta część zakłócała kompo-
zycyjny układ oryginalnego malowidła. Sam schemat
ustawienia tych domalowanych postaci w płaszczyźnie
obrazu, tak charakterystyczny dla renesansowych
przedstawień epitafijnych, świadczy niewątpliwie

0 wtórnym niejako wykorzystaniu gotyckiego obrazu
jako epitafium mieszczańskiej rodziny w drugiej po-
łowie XVI wieku.

Dokonując tego rodzaju adaptacji renesansowy
malarz zmuszony był zmienić pewne fragmenty ory-
ginalnego malowidła, co dostrzec było można przy
analizie poszczególnych jego elementów. I tak np.
nienaturalnie przedłużył prawą rękę św. Bartłomieja
od łokcia po dłoń, którą święty przytrzymywać miał
teraz, również domalowany, dół swego płaszcza, uło-
żony w poprzeczne fałdy (il. 2). Poza tym dość istotną
zmianę wprowadził malarz w lewej, górnej części malo-
widła, przedłużając poza głowami Św. Bartłomieja

1 św. Jana mur, istniejący po lewej stronie obrazu,
w tle za Aniołem Gabrielem. Wyłaniający się zza
przedłużonego muru tors postaci w mitrze książęcej
zamalowany został ciemnobrunatną farbą (il. 3). Dla
podkreślenia żałobnego charakteru malowidła ze-

1 Malarz śląski, epitafium ze sceną Zwiastowania, ok. 1480 r'
Muzeum Śląskie, Dział Śląskiej Sztuki Średniowiecznej, nr
inw. XI-215.

wnętrzne obrzeże złoconej ramy, pierwotnie czerwone,
pomalowano na kolor czarny.

Zaobserwowane przeobrażenia, jakim uległa pier-
wotna koncepcja malowidła gotyckiego, stały się po-
wodem, dla którego podjęto szczegółową analizę
dzieła i przeprowadzono konserwację, niezbędną dla
ustalenia jego właściwej treści ikonograficznej.

Omawiany obraz, o wymiarach 124 x 150 cm, malo-
wany jest na podłożu drewnianym, złożonym z pięciu
sklejanych desek sosnowych, wpuszczonych w ramę

0 szerokości dziesięciu centymentrów (il. 4). W tle
obrazu i na ramie występuje złoto płatkowe na
jasnoczerwonym bolusie. Zaprawa dość gruba, kre-
dowo-klejowa. Kontury kompozycji rysowano na
białej zaprawie niebieskoszarą farbą o spoiwie wod-
nym. Warstwa malarska olejna, o czym świadczy cha-
rakterystyczna dla spoiwa olejnego siatka pęknięć
(il. 5), występująca wyraźnie na niektórych płaszczyz-
nach obrazu (błękity, kraplak, grubiej nawarstwione
fragmenty malowane bielą). Techniką olejną malowane
też są późniejsze, renesansowe części obrazu. Orygi-
nalna, gotycka warstwa malarska uległa częściowemu
zniszczeniu przez powierzchniowe przetarcia, głównie
na karnacjach i fragmentach malowanych bielą (szata
Anioła, płaszcz św. Bartłomieja). Na płaszczu Marii

1 ornamencie baldachimu zmienił się w stosunku do
pierwotnego koloryt: błękit pociemniał i stał się
zielonobrunatny, na skutek czego forma zatraciła
czytelność.

Obie warstwy malarskie: gotycka i renesansowa,
pomimo takiego samego spoiwa olejnego, różnią się
zasadniczo fakturą swojej powierzchni. Grubo na-
kładana farba, o wyraźnym śladzie pędzla na par-
tiach renesansowych jest rażąco odmienna wobec
oryginalnej warstwy malarskiej, cienkiej i nakładanej
równomiernie (il. 6 i 7). Przyczepność obu tych