DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.67276#0662
DISSERTATIO DE STUDIIS ROMANORUM
AI
X I X.
E
F
1248
peraddo : Omnes ex omni atate, qui hac in civita-
te intelligentiam juris habuerunt, fi unum in locum
conferuntur, cum Servio Sulpicio non fiunt compa-
randi. Neque enim magis juris confultus , quam
jufiitia suit.
Una pars superest, quas facile princeps in stu-
diis Romanorum erat, recitatio eorum, quae in-
genio elaboraverant. Haec ad adultiores etiam &
viros pertinebat, ut, si vel orationem, vel his-
toriam , vel majus aliquod carmen composuis-
sent, antequam edebant aut publicabant , eru-
ditissimum quemque ad audiendum vocarent,
quibus scriptum ab au&ore in erudito consesiu
ita praelegebatur , ut omnium fere ora vultus-
que observaret, & ex signis illorum colligeret,
placeretne, an aliquid improbarent , de quo-
rum sententia , (qui fepe liberius admonebant,
ad id quoque invitati) emendabat postea , quse
melius
Jus quoque civile tum illustrius fadtum luce
philosophiae & litterarum humanitatis , Servii
Sulpicii ingenio, industria, quae tenebrosa erant
antea, clarissime illustrante. Hic facem praetu-
lit , viam monstravit ad consequendam juris Sc
sequi cognitionem ac scientiam. Non nostris,
sed Ciceronis verbis rem nobiliisimam explica-
bimus. Hic de Glar. Orat. Dialogo, cap. xli.
ita tradit: De Servio dicam quod fient io. Non enim
facile quem dixerim plus ftudii, quam illum, 6? ad
dicendum , (si ad omnes bonarum rerum disciplinas
adhibuifje. Nam (si in iisdem exercitationibus ineunte
atate fuimus, (si poftea una Rhodum ille etiam pro-
sectus efi, quo melior esfiet (si doctior : (si inde ut
rediit, videtur mihi in fecunda arte (jurispruden-
tia ) primus esfe maluijjfe , quam in prima (elo-
quentia) fecundus. Atque haud fido, an par prin-
cipibus efse potuisset : fed sortasse maluit, id quod
efi adeptuslonge omnium non ejusdem modo atatis^
fed eorum etiam, qui fuissent, injure civili esfe prin-
ceps. Heic Brutus , Ain tu ? inquit, etiamne GR
Scavola Servium nosirum anteponis ? Sic enim, in-
quam , Brute, exisiimo, juris civilis magnum ufum
(si apud Scavolam , (si apud multos fuisfie : artem
in hoc uno: quod nunquam esfecifset ipfius juris fiden-
tia , nifi eam praterea didicifset artem , qua doceret
rem univerfam tribuere in partes latentem explica-
re definiendo, obscuram explanare interpretando, am-
bigua primum videre , deinde diflinguere , pofiremo
habere regulam qua vera (si fialsia judicarentur, (si
qua quibus pofitis esfient , quaque non efsient confe-
quentia. Hic enim attulit hanc artem , omnium ar-
tium maximam , quasi lucem , ad ea 9 qua confufie
ab aliis aut respondebantur y aut agebantur. Dia-
ledicam mihi videris dicere, inquit. Recte, inquam,
intelligis : fed adjunxit etiam (si litterarum fiden-
tiam , (si loquendi elegantiam , qua ex ficriptis ejus,
quorum fimilia nulla fiunt, fiacillime persipid potefi.
Haec via ad jurisprudentiam Romanis fuit: hac
grassati ad gloriam illam & excellentem scien-
tiam, quam adhuc pleneque gentes in juris Ro-
mani audtoribus admirantur. Nec otiosus ho-
mo fuit Servius Sulpicius aut in latebris abditus
& speculationibus intentus: sed publicis rebus,
si quis alius, exercitatus, praetor, consul, prae -
ses Provinciae Achaite, & tandem ob rempubli-
cam legatus in bello Mutinensi, cui immortuus
legationi est, ob id aenea statua in Rostris, aliis-
que honoribus post mortem ornatus. Plura de
laudibus ejus Philippica Ciceronis IX. tradun-
tur , ex cujus cap. V. haec insignia verba su-
1247
Stridior Calvus , numerofior Afinius, siplendidior
Cafiar , amarior Caelius , gravior Brutus , vehe-
mentior (si plenior (si valentior Cicero: omnes tamen
eandem fianitatem eloquentia ferunt , ut fi omnium
pariter libros in manum fumseris^ fidas, quamvis in
diverfis ingeniis , efse quandam judicii ac voluntatis
fimilitudinem (si cognationem. Nec minores, nec
pauciores poetae , Augusto favente , adjuvante
Maecenate. Nota sunt nomina, aeternitati olim
dedicata. Quid de philosophia dicam? haec Ci-
cerone vel magiitro vel interprete Latine loqui
coepit, & inter Latinos conversari, quum an-
tea Graecorum fuisiet propria. Historici autem
quam nobiles , quam diserti illa aetate ? Thu-
cydidis aemulator Crispus Sallustius, Julius Cae-
sar, Cornelius Nepos, Hirtius vel Oppius. T.
Livius Patavinus , & quorum monimenta inte-
rierunt, Pomponius Atticus , Pollio Asinius,
L. Lucceius , vElius Tubero , Trogus Pom-
peius , aliique horum aequales.
Haec de variis generibus studiorum. Modus
diseendi talis erat, ut certe improbari non pos-
sit, quia felicem fuissie innumeris exemplis, iis-
que illustrissimis, probatur. Dixi supra dc au-
spiciis studiorum caddo ex Plinii lib. VII. epist.
IX. de stili exercitatione, cui quod varia rerum
cognitione est opus , magna inde pars eruditio-
nis humanae pendet. Ait utile inprimis essie, ex
Graco in Latinum , (si ex Latino vertere in Gra-
cum. Sic enim proprietatem splendoremque ver-
borum , copiam, figuram, vim explicandi, prae-
terea optimorum imitatione facultatem inve-
niendi similia parari. Addit, quod instar ma-
gisterii est , ut qui praeceptori destituitur , sibi
ipse possit consulere: videlicet jubet, qua legeris
hadenus, ut rem argumentumque teneas, quasi amu-
lam feribere , ledisque conferre , ac fedulo pensit are.
quid tu^ quid ille commodius. Legi totam episto-
lam velim 5 non poenitebit. Quae vero ibidem
de stilo censentur , ad nostram patriam & aeta-
tem ita referemus , si pro Graecis Latina , pro
Latinis Teutonica substituamus, quamvis nec
Graeca ad veram eruditionem adspirantibus omit-
tenda sint. Non difficile erit, neque infructuo-
sum, quae de stilo ibi dicuntur exercendo , ad
alia quaevis studiorum genera applicare. Erat
etiam non incommodus modus exercendi ado-
lescentulos , quem ex Augustini lib. 1. Confes-
sion. cap. xvn. cognoscimus, nempe aliquid
dicere folutis verbis quale Poeta dixifset verfibus.
Hoc enim facit ad verborum rerumque copiam
cum parandam tum augendam , ideoque M.
Tullius pro Archia oratione multum Poetis le-
gendis tribuit ad oratoriam facultatem conse-
quendam. Neque mathematum erant Romani
negligentes , quibus ex Pythagorea disciplina,
quam Gellius lib. 1. cap. ix. commendat, a
pueris imbuebantur , tanquam usui futuris non
modo ad militarem scientiam, quod Plato egre-
gie demonstrat lib.vn. de Republica ed. Basil.
pag. 4395 verum ad ipsam etiam artem dicendi
sive oratoriam. Unde est , quod Dialogo de
Orator, cap. xxxr. dicitur, Et juris civilis fiden-
tiam veteres oratores comprehendebant (si gramma-
tica mufica, (si geometria imbuebantur. quod plu-
ribus explanavit Quintilianus lib. 1. c. x. Nec
illud tacendum,quod ibidem est traditum, ma-
thematicis disciplinis acui ingenia Sc digeri 5 sive
ut Plato d. 1. dixerit , tardos ingenio fieri
eisdem όξυτί^ς, acutiores.
AI
X I X.
E
F
1248
peraddo : Omnes ex omni atate, qui hac in civita-
te intelligentiam juris habuerunt, fi unum in locum
conferuntur, cum Servio Sulpicio non fiunt compa-
randi. Neque enim magis juris confultus , quam
jufiitia suit.
Una pars superest, quas facile princeps in stu-
diis Romanorum erat, recitatio eorum, quae in-
genio elaboraverant. Haec ad adultiores etiam &
viros pertinebat, ut, si vel orationem, vel his-
toriam , vel majus aliquod carmen composuis-
sent, antequam edebant aut publicabant , eru-
ditissimum quemque ad audiendum vocarent,
quibus scriptum ab au&ore in erudito consesiu
ita praelegebatur , ut omnium fere ora vultus-
que observaret, & ex signis illorum colligeret,
placeretne, an aliquid improbarent , de quo-
rum sententia , (qui fepe liberius admonebant,
ad id quoque invitati) emendabat postea , quse
melius
Jus quoque civile tum illustrius fadtum luce
philosophiae & litterarum humanitatis , Servii
Sulpicii ingenio, industria, quae tenebrosa erant
antea, clarissime illustrante. Hic facem praetu-
lit , viam monstravit ad consequendam juris Sc
sequi cognitionem ac scientiam. Non nostris,
sed Ciceronis verbis rem nobiliisimam explica-
bimus. Hic de Glar. Orat. Dialogo, cap. xli.
ita tradit: De Servio dicam quod fient io. Non enim
facile quem dixerim plus ftudii, quam illum, 6? ad
dicendum , (si ad omnes bonarum rerum disciplinas
adhibuifje. Nam (si in iisdem exercitationibus ineunte
atate fuimus, (si poftea una Rhodum ille etiam pro-
sectus efi, quo melior esfiet (si doctior : (si inde ut
rediit, videtur mihi in fecunda arte (jurispruden-
tia ) primus esfe maluijjfe , quam in prima (elo-
quentia) fecundus. Atque haud fido, an par prin-
cipibus efse potuisset : fed sortasse maluit, id quod
efi adeptuslonge omnium non ejusdem modo atatis^
fed eorum etiam, qui fuissent, injure civili esfe prin-
ceps. Heic Brutus , Ain tu ? inquit, etiamne GR
Scavola Servium nosirum anteponis ? Sic enim, in-
quam , Brute, exisiimo, juris civilis magnum ufum
(si apud Scavolam , (si apud multos fuisfie : artem
in hoc uno: quod nunquam esfecifset ipfius juris fiden-
tia , nifi eam praterea didicifset artem , qua doceret
rem univerfam tribuere in partes latentem explica-
re definiendo, obscuram explanare interpretando, am-
bigua primum videre , deinde diflinguere , pofiremo
habere regulam qua vera (si fialsia judicarentur, (si
qua quibus pofitis esfient , quaque non efsient confe-
quentia. Hic enim attulit hanc artem , omnium ar-
tium maximam , quasi lucem , ad ea 9 qua confufie
ab aliis aut respondebantur y aut agebantur. Dia-
ledicam mihi videris dicere, inquit. Recte, inquam,
intelligis : fed adjunxit etiam (si litterarum fiden-
tiam , (si loquendi elegantiam , qua ex ficriptis ejus,
quorum fimilia nulla fiunt, fiacillime persipid potefi.
Haec via ad jurisprudentiam Romanis fuit: hac
grassati ad gloriam illam & excellentem scien-
tiam, quam adhuc pleneque gentes in juris Ro-
mani audtoribus admirantur. Nec otiosus ho-
mo fuit Servius Sulpicius aut in latebris abditus
& speculationibus intentus: sed publicis rebus,
si quis alius, exercitatus, praetor, consul, prae -
ses Provinciae Achaite, & tandem ob rempubli-
cam legatus in bello Mutinensi, cui immortuus
legationi est, ob id aenea statua in Rostris, aliis-
que honoribus post mortem ornatus. Plura de
laudibus ejus Philippica Ciceronis IX. tradun-
tur , ex cujus cap. V. haec insignia verba su-
1247
Stridior Calvus , numerofior Afinius, siplendidior
Cafiar , amarior Caelius , gravior Brutus , vehe-
mentior (si plenior (si valentior Cicero: omnes tamen
eandem fianitatem eloquentia ferunt , ut fi omnium
pariter libros in manum fumseris^ fidas, quamvis in
diverfis ingeniis , efse quandam judicii ac voluntatis
fimilitudinem (si cognationem. Nec minores, nec
pauciores poetae , Augusto favente , adjuvante
Maecenate. Nota sunt nomina, aeternitati olim
dedicata. Quid de philosophia dicam? haec Ci-
cerone vel magiitro vel interprete Latine loqui
coepit, & inter Latinos conversari, quum an-
tea Graecorum fuisiet propria. Historici autem
quam nobiles , quam diserti illa aetate ? Thu-
cydidis aemulator Crispus Sallustius, Julius Cae-
sar, Cornelius Nepos, Hirtius vel Oppius. T.
Livius Patavinus , & quorum monimenta inte-
rierunt, Pomponius Atticus , Pollio Asinius,
L. Lucceius , vElius Tubero , Trogus Pom-
peius , aliique horum aequales.
Haec de variis generibus studiorum. Modus
diseendi talis erat, ut certe improbari non pos-
sit, quia felicem fuissie innumeris exemplis, iis-
que illustrissimis, probatur. Dixi supra dc au-
spiciis studiorum caddo ex Plinii lib. VII. epist.
IX. de stili exercitatione, cui quod varia rerum
cognitione est opus , magna inde pars eruditio-
nis humanae pendet. Ait utile inprimis essie, ex
Graco in Latinum , (si ex Latino vertere in Gra-
cum. Sic enim proprietatem splendoremque ver-
borum , copiam, figuram, vim explicandi, prae-
terea optimorum imitatione facultatem inve-
niendi similia parari. Addit, quod instar ma-
gisterii est , ut qui praeceptori destituitur , sibi
ipse possit consulere: videlicet jubet, qua legeris
hadenus, ut rem argumentumque teneas, quasi amu-
lam feribere , ledisque conferre , ac fedulo pensit are.
quid tu^ quid ille commodius. Legi totam episto-
lam velim 5 non poenitebit. Quae vero ibidem
de stilo censentur , ad nostram patriam & aeta-
tem ita referemus , si pro Graecis Latina , pro
Latinis Teutonica substituamus, quamvis nec
Graeca ad veram eruditionem adspirantibus omit-
tenda sint. Non difficile erit, neque infructuo-
sum, quae de stilo ibi dicuntur exercendo , ad
alia quaevis studiorum genera applicare. Erat
etiam non incommodus modus exercendi ado-
lescentulos , quem ex Augustini lib. 1. Confes-
sion. cap. xvn. cognoscimus, nempe aliquid
dicere folutis verbis quale Poeta dixifset verfibus.
Hoc enim facit ad verborum rerumque copiam
cum parandam tum augendam , ideoque M.
Tullius pro Archia oratione multum Poetis le-
gendis tribuit ad oratoriam facultatem conse-
quendam. Neque mathematum erant Romani
negligentes , quibus ex Pythagorea disciplina,
quam Gellius lib. 1. cap. ix. commendat, a
pueris imbuebantur , tanquam usui futuris non
modo ad militarem scientiam, quod Plato egre-
gie demonstrat lib.vn. de Republica ed. Basil.
pag. 4395 verum ad ipsam etiam artem dicendi
sive oratoriam. Unde est , quod Dialogo de
Orator, cap. xxxr. dicitur, Et juris civilis fiden-
tiam veteres oratores comprehendebant (si gramma-
tica mufica, (si geometria imbuebantur. quod plu-
ribus explanavit Quintilianus lib. 1. c. x. Nec
illud tacendum,quod ibidem est traditum, ma-
thematicis disciplinis acui ingenia Sc digeri 5 sive
ut Plato d. 1. dixerit , tardos ingenio fieri
eisdem όξυτί^ς, acutiores.