DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.55688#0444
440
Irina Gavrash
koracyjne panneau\ które niewiele miały wspól-
nego z rzeczywistością. Wymienia! obok niego
twórczość Marczyńskiego i Eibischa, negatywnie
oceniając pracę nad wyrafinowaną subtelną formą,
widząc w tym cel sam w sobie. Prowadzić to miało
do niezrozumiałej formy, a następnie do oddalenia
od życia ludu14.
W podobnym tonie brzmiała wypowiedź przed-
stawiciela środowiska artystycznego Koreańskiej
Republiki Ludowo-Demokratycznej o twórczości
Marczyńskiego: „Wyrażone tu są jakieś abstrakcyj-
ne, dla nikogo nie zrozumiale wrażenia, dalekie od
tego konkretnego, wzrokowo uchwytnego wraże-
nia, wywoływanego w ludzkiej świadomości przez
zjawiska przyrody. Starając się przedstawić na swym
płótnie subiektywnie urojony fantastyczny świat,
Marczyński zamienia sztukę współczesną w nie-
zrozumiałe połączenie barwnych plam. To wszystko
jest dalekie od ogólnie przyjętego pojęcia piękna”.15
Krytyce poddano subiektywny stosunek do natury,
do otaczającego świata, a więc - własną interpreta-
cję rzeczywistości.
Stosunek sztuki do rzeczywistości stał się jed-
nym z najczęściej poruszanych zagadnień. Odrębną
pozycję na tle tej dyskusji zajął Juliusz Starzyński.
Z jednej strony podkreślał ważną rolę sztuki w ży-
ciu społeczeństwa, która poprzez bliski związek
z życiem ma prowadzić pojedynczego człowieka
do wewnętrznego przeobrażenia, budować jego
wielkość. Podkreślając ważną rolę tradycji, opartej
na osiągnięciach klasycyzmu i realizmu, zaznacza!
jednak wagę, którą należy przywiązać do indywidu-
alnych poszukiwań twórczych, gdyż zamknięcie się
w schematach, wypracowanych poprzez wcześniej-
sze epoki, prowadzi do skostnienia. „W ramach wy-
znaczonych przez ogólne prawidłowości historycz-
no-społecznego rozwoju sztuka ma również swe
specyficzne prawa w stosunku do rzeczywistości.
Elementy zaczerpnięte z rzeczywistości - a może
to być równie dobrze obserwacja natury, jak stu-
dium stosunków społecznych i życia psychiczne-
go jednostki - artysta interpretuje w swym dziele
w sposób jak najbardziej osobisty”.16 Starzyński
podkreślał wagę świadomej kontynuacji osiągnięć
awangardy dwudziestowiecznej, lecz widział jej
znaczenie w syntezie z tradycją sztuki narodowej
i ludowej, zarazem zaangażowaniu w sprawy spo-
14 Zb. Spec. IS PAN (1959: 58-61).
15 Zb. Spec. IS PAN (1959: 15).
16 Zb. Spec. IS PAN (1959: 66).
łeczne. Podkreślał potrzebę dalszego rozwijania
osiągnięć polskiej sztuki międzywojennej. Stąd
też wybór artystów, których dojrzała twórczość
ukształtowała się w tym okresie: Xawery Dunikow-
ski, Wojciech Weiss, Zbigniew Pronaszko, Felicjan
Kowarski, Tadeusz Kulisiewicz, Stanisław Horno -
Popławski. Oprócz prac o wydźwięku ideologicz-
nym, na wystawie została pokazana wywodząca się
z okresu międzywojennego twórczość kolorystów,
w dyskusjach często nazywana „abstrakcją”. Starzyń-
ski wskazywał na wielką rozpiętość możliwości wy-
razowych koloryzmu, zestawiając ze sobą tak odle-
głe w wyrazie artystycznym sylwetki Studnickiego
i Marczyńskiego, którego kompozycje pejzażowe są
bliższe sztuce bezprzedmiotowej.
Koncepcja ekspozycji polskiej długo była dys-
kutowana przez Komisję powołaną w celu zorgani-
zowania wystawy, w skład której weszli przedstawi-
ciele oficjalnych środowisk artystycznych, aparatu
partyjnego. Jak wynika z „Notatek w Sprawie Kom-
pozycji Działu Polskiego na Międzynarodową Wy-
stawę Sztuki Krajów Socjalistycznych” do projektu
kilkakrotnie wprowadzano korekty.17 W jednej
z nich, sporządzonej przez Juliusza Starzyńskiego,
datowanej na 28 października 1958 roku (3 dni po
otwarciu wystawy w Muzeum Narodowym w War-
szawie), szczegółowy spis zawartości ekspozycji
wykazuje, że do Moskwy miały być wysłane rów-
nież prace Aleksandra Kobzdeja (malarstwo i ry-
sunek), Bohdana Urbanowicza (malarstwo), Zofii
Dębowskiej-Tarasin (litografie), Antoniego Haski
(litografie) oraz Jana Tarasina (litografie). Do do-
kumentu dołączono załącznik z próbą klasyfikacji
dzieł wysyłanych na ekspozycję. Prace podzielono
na trzy grupy, z których najliczniej była prezento-
wana grupa dzieł o charakterze figuratywnym (ok.
67%), na następną składały się prace mieszczące się
pomiędzy sztuką przedstawiającą a abstrakcją (ok.
28%), najmniej liczny zespół stanowiła abstrakcja
(zaledwie 6%). Właśnie do tej ostatniej zaliczone
zostały dzieła wyżej wymienionych artystów: Tara-
sina, Kobzdeja, Urbanowicza, Haski. W spisie prac
wysyłanych do Moskwy brak już tych nazwisk. Na
pewnym etapie rozpatrywano również możliwość
wysłania na wystawę prac Andrzeja Wróblewskie-
go. Jednak ten pomysł również został odrzucony.
Mimo okrojonej formy ekspozycja wywołała poru-
szenie w środowiskach oficjalnych Bloku Radziec-
kiego.
17 Archiwum MNW (1958); Archiwum MNW (1958a).
Irina Gavrash
koracyjne panneau\ które niewiele miały wspól-
nego z rzeczywistością. Wymienia! obok niego
twórczość Marczyńskiego i Eibischa, negatywnie
oceniając pracę nad wyrafinowaną subtelną formą,
widząc w tym cel sam w sobie. Prowadzić to miało
do niezrozumiałej formy, a następnie do oddalenia
od życia ludu14.
W podobnym tonie brzmiała wypowiedź przed-
stawiciela środowiska artystycznego Koreańskiej
Republiki Ludowo-Demokratycznej o twórczości
Marczyńskiego: „Wyrażone tu są jakieś abstrakcyj-
ne, dla nikogo nie zrozumiale wrażenia, dalekie od
tego konkretnego, wzrokowo uchwytnego wraże-
nia, wywoływanego w ludzkiej świadomości przez
zjawiska przyrody. Starając się przedstawić na swym
płótnie subiektywnie urojony fantastyczny świat,
Marczyński zamienia sztukę współczesną w nie-
zrozumiałe połączenie barwnych plam. To wszystko
jest dalekie od ogólnie przyjętego pojęcia piękna”.15
Krytyce poddano subiektywny stosunek do natury,
do otaczającego świata, a więc - własną interpreta-
cję rzeczywistości.
Stosunek sztuki do rzeczywistości stał się jed-
nym z najczęściej poruszanych zagadnień. Odrębną
pozycję na tle tej dyskusji zajął Juliusz Starzyński.
Z jednej strony podkreślał ważną rolę sztuki w ży-
ciu społeczeństwa, która poprzez bliski związek
z życiem ma prowadzić pojedynczego człowieka
do wewnętrznego przeobrażenia, budować jego
wielkość. Podkreślając ważną rolę tradycji, opartej
na osiągnięciach klasycyzmu i realizmu, zaznacza!
jednak wagę, którą należy przywiązać do indywidu-
alnych poszukiwań twórczych, gdyż zamknięcie się
w schematach, wypracowanych poprzez wcześniej-
sze epoki, prowadzi do skostnienia. „W ramach wy-
znaczonych przez ogólne prawidłowości historycz-
no-społecznego rozwoju sztuka ma również swe
specyficzne prawa w stosunku do rzeczywistości.
Elementy zaczerpnięte z rzeczywistości - a może
to być równie dobrze obserwacja natury, jak stu-
dium stosunków społecznych i życia psychiczne-
go jednostki - artysta interpretuje w swym dziele
w sposób jak najbardziej osobisty”.16 Starzyński
podkreślał wagę świadomej kontynuacji osiągnięć
awangardy dwudziestowiecznej, lecz widział jej
znaczenie w syntezie z tradycją sztuki narodowej
i ludowej, zarazem zaangażowaniu w sprawy spo-
14 Zb. Spec. IS PAN (1959: 58-61).
15 Zb. Spec. IS PAN (1959: 15).
16 Zb. Spec. IS PAN (1959: 66).
łeczne. Podkreślał potrzebę dalszego rozwijania
osiągnięć polskiej sztuki międzywojennej. Stąd
też wybór artystów, których dojrzała twórczość
ukształtowała się w tym okresie: Xawery Dunikow-
ski, Wojciech Weiss, Zbigniew Pronaszko, Felicjan
Kowarski, Tadeusz Kulisiewicz, Stanisław Horno -
Popławski. Oprócz prac o wydźwięku ideologicz-
nym, na wystawie została pokazana wywodząca się
z okresu międzywojennego twórczość kolorystów,
w dyskusjach często nazywana „abstrakcją”. Starzyń-
ski wskazywał na wielką rozpiętość możliwości wy-
razowych koloryzmu, zestawiając ze sobą tak odle-
głe w wyrazie artystycznym sylwetki Studnickiego
i Marczyńskiego, którego kompozycje pejzażowe są
bliższe sztuce bezprzedmiotowej.
Koncepcja ekspozycji polskiej długo była dys-
kutowana przez Komisję powołaną w celu zorgani-
zowania wystawy, w skład której weszli przedstawi-
ciele oficjalnych środowisk artystycznych, aparatu
partyjnego. Jak wynika z „Notatek w Sprawie Kom-
pozycji Działu Polskiego na Międzynarodową Wy-
stawę Sztuki Krajów Socjalistycznych” do projektu
kilkakrotnie wprowadzano korekty.17 W jednej
z nich, sporządzonej przez Juliusza Starzyńskiego,
datowanej na 28 października 1958 roku (3 dni po
otwarciu wystawy w Muzeum Narodowym w War-
szawie), szczegółowy spis zawartości ekspozycji
wykazuje, że do Moskwy miały być wysłane rów-
nież prace Aleksandra Kobzdeja (malarstwo i ry-
sunek), Bohdana Urbanowicza (malarstwo), Zofii
Dębowskiej-Tarasin (litografie), Antoniego Haski
(litografie) oraz Jana Tarasina (litografie). Do do-
kumentu dołączono załącznik z próbą klasyfikacji
dzieł wysyłanych na ekspozycję. Prace podzielono
na trzy grupy, z których najliczniej była prezento-
wana grupa dzieł o charakterze figuratywnym (ok.
67%), na następną składały się prace mieszczące się
pomiędzy sztuką przedstawiającą a abstrakcją (ok.
28%), najmniej liczny zespół stanowiła abstrakcja
(zaledwie 6%). Właśnie do tej ostatniej zaliczone
zostały dzieła wyżej wymienionych artystów: Tara-
sina, Kobzdeja, Urbanowicza, Haski. W spisie prac
wysyłanych do Moskwy brak już tych nazwisk. Na
pewnym etapie rozpatrywano również możliwość
wysłania na wystawę prac Andrzeja Wróblewskie-
go. Jednak ten pomysł również został odrzucony.
Mimo okrojonej formy ekspozycja wywołała poru-
szenie w środowiskach oficjalnych Bloku Radziec-
kiego.
17 Archiwum MNW (1958); Archiwum MNW (1958a).