DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.55688#0455
Nadia Leger za żelazną kurtyną - wystawa Fernanda Legera w Moskwie (1963) i Warszawie (1971)
451
tów działacza. Już wcześniej wspomniałam, że to
on był autorem wstępu do katalogu wystawy prac
Legera w Moskwie. Natomiast wstęp do wydanej
w Związku Radzieckim książki o artystce napisała
jego żona, Jeannette Thorez-Veermersch, również
wieloletnia działaczka komunistyczna.27
Najbardziej znamienny pod względem akcen-
towania tzw. plebejskiego charakteru twórczości
Legera wydaje się tekst Henryka Andersa, który tak
określał specyfikę jego dorobku: „Po przodkach po
chłopsku związany z ziemią, przyrodą, codzienną
szarą rzeczywistością, nie rozczulał się zbytnio ani
nie ironizował, starał się patrzeć na wszystko po
prostu, z należytym obiektywizmem”.28 Również
Anders, po analizie prac artysty inspirowanych
współczesnością, przechodzi do opisu ludowego
wątku w jego twórczości. Stwierdza: „Refleksje nad
istotą nowego stylu zmusiły jednak Legera do zmia-
ny stosunku do życia i sztuki. [...] Doszedł do wnio-
sku, że głównym zadaniem i misją współczesnego
artysty ma być formowanie wrażliwości estetycznej
najszerszych mas społeczeństwa. Na ogół jednak
sztuka nowoczesna tego zadania nie spełnia: na
skutek elitarnego charakteru nie zabezpiecza kon-
taktu z pięknem tym, którzy najbardziej go potrze-
bują - masom pracującym. Pragnąc zaspokoić te
potrzeby należy sięgać do takiej tematyki i używać
takich środków wyrazu, które odpowiadają ludowej
wyobraźni oraz ludowemu poczuciu formy. Mniej
ważne przeto staje się nowatorstwo formalne czy
nadążanie za rytmem epoki. [...] Z takich to przede
wszystkim inspiracji wywodzi się reprezentowany
obficie na wystawie nurt plebejski w twórczości
Legera”. Anders przeczy tutaj intencjom samego
artysty, który mimo że eksplorował tematykę zwią-
zaną z życiem robotników, nigdy nie odstępował
od poszukiwań formalnych czy łączności ze swą
epoką. Z drugiej strony, jak już sygnalizowałam,
Leger nie pozostawał obojętny na szerzący się
w sztuce francuskiej tuż po wojnie realizm socjali-
styczny. Tym bardziej starał się więc iść za rytmem
swej epoki. Anders zauważa: „Wzmożenie tenden-
cji realistycznej znajduje też oddźwięk w wyborze
tematów. Zamiast niezwykłych tematów i pogoni
za oryginalnością pojawiają się teraz motywy naj-
prostsze o znaczeniu wiecznotrwałym. Mnożą się
serie obrazów rodzajowych, poświęcone tematyce
pracy, zabawy, domowego zacisza, odpoczynku na
27 Дубенская (1978).
28 Anders (1971: 13).
łonie natury. Bohaterami ich są robotnicy, kobie-
ty z dziećmi, pary zakochanych, sportowcy, ludzie
cyrku.”29
Nadia Leger, energiczna wdowa po Fernandzie
Legerze, stała się posiadaczką olbrzymiej kolekcji
jego prac, zgromadzonych w muzeum w Biot. Jako
aktywna działaczka Francuskiej Partii Komuni-
stycznej, za żelazną kurtyną mogła dowolnie ma-
nipulować prezentacją sztuki Legera, ukazując go
przede wszystkim jako wiernego figuracji malarza
robotników. Szczególnie łatwe było to na terenie
Związku Radzieckiego, gdzie często jeździła i mia-
ła kontakty z wysokimi urzędnikami partii komu-
nistycznej. Jej rolę w organizacji moskiewskiej wy-
stawy podkreślała obecność jej obrazów obok prac
zmarłego męża. W Polsce rola artystki w przygoto-
waniu warszawskiej ekspozycji została zmarginali-
zowana i pozostała niezauważona. Mimo bogatego
oddźwięku wystawy w prasie, szersze informacje na
temat Nadii Leger pojawiają się jedynie na łamach
dzienników. Tylko „Express Wieczorny” mówi
o obecności na otwarciu wystawy artystki i zara-
zem kuratorki wydarzenia.30 Z zawartych w notce
informacji wynika jednak, że mało uwagi poświęci-
ła Legerowi, a konferencję potraktowała jako rodzaj
autopromocji. Reporter z zaciekawieniem podkre-
ślał, że artystka mówiła po polsku oraz że uczyła
się w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Nadia
Leger, jak miała w zwyczaju już wcześniej, mitolo-
gizowała swoją biografię. Twierdziła, że uczyła się u
Malewicza, co jest mało prawdopodobne, i zupeł-
nie pomijała postać Władysława Strzemińskiego,
u którego pobierała naukę w młodości, spędzonej
częściowo na terenie Związku Radzieckiego. Rów-
nież we francuskiej literaturze poświęconej artystce
pojawiają się podobnie zniekształcone informacje.31
Bibliografia
Anders 1971 = Anders, Henryk: „Droga Legera”, Prze-
gląd Artystyczny, 5 (1971): 13-21.
Bołdok 1971 = Bołdok, Sławomir: „Wystawa Legera”,
Życie Warszawy, 46 (1971).
Brassai' 1979 = Brassai: Rozmowy z Picassem, Zbigniew
Florczak (tłum.), Państwowy Instytut Wydawniczy,
Warszawa 1979.
Camy 2010 = Camy, Julien: „Une epoque”, Patriotę, IV
(2010): 23.
29 Anders (1971: 16).
30 Grt(1971).
31 Patrz np. Wilson (2004: 89-98); Fabre (1982:407-431).
451
tów działacza. Już wcześniej wspomniałam, że to
on był autorem wstępu do katalogu wystawy prac
Legera w Moskwie. Natomiast wstęp do wydanej
w Związku Radzieckim książki o artystce napisała
jego żona, Jeannette Thorez-Veermersch, również
wieloletnia działaczka komunistyczna.27
Najbardziej znamienny pod względem akcen-
towania tzw. plebejskiego charakteru twórczości
Legera wydaje się tekst Henryka Andersa, który tak
określał specyfikę jego dorobku: „Po przodkach po
chłopsku związany z ziemią, przyrodą, codzienną
szarą rzeczywistością, nie rozczulał się zbytnio ani
nie ironizował, starał się patrzeć na wszystko po
prostu, z należytym obiektywizmem”.28 Również
Anders, po analizie prac artysty inspirowanych
współczesnością, przechodzi do opisu ludowego
wątku w jego twórczości. Stwierdza: „Refleksje nad
istotą nowego stylu zmusiły jednak Legera do zmia-
ny stosunku do życia i sztuki. [...] Doszedł do wnio-
sku, że głównym zadaniem i misją współczesnego
artysty ma być formowanie wrażliwości estetycznej
najszerszych mas społeczeństwa. Na ogół jednak
sztuka nowoczesna tego zadania nie spełnia: na
skutek elitarnego charakteru nie zabezpiecza kon-
taktu z pięknem tym, którzy najbardziej go potrze-
bują - masom pracującym. Pragnąc zaspokoić te
potrzeby należy sięgać do takiej tematyki i używać
takich środków wyrazu, które odpowiadają ludowej
wyobraźni oraz ludowemu poczuciu formy. Mniej
ważne przeto staje się nowatorstwo formalne czy
nadążanie za rytmem epoki. [...] Z takich to przede
wszystkim inspiracji wywodzi się reprezentowany
obficie na wystawie nurt plebejski w twórczości
Legera”. Anders przeczy tutaj intencjom samego
artysty, który mimo że eksplorował tematykę zwią-
zaną z życiem robotników, nigdy nie odstępował
od poszukiwań formalnych czy łączności ze swą
epoką. Z drugiej strony, jak już sygnalizowałam,
Leger nie pozostawał obojętny na szerzący się
w sztuce francuskiej tuż po wojnie realizm socjali-
styczny. Tym bardziej starał się więc iść za rytmem
swej epoki. Anders zauważa: „Wzmożenie tenden-
cji realistycznej znajduje też oddźwięk w wyborze
tematów. Zamiast niezwykłych tematów i pogoni
za oryginalnością pojawiają się teraz motywy naj-
prostsze o znaczeniu wiecznotrwałym. Mnożą się
serie obrazów rodzajowych, poświęcone tematyce
pracy, zabawy, domowego zacisza, odpoczynku na
27 Дубенская (1978).
28 Anders (1971: 13).
łonie natury. Bohaterami ich są robotnicy, kobie-
ty z dziećmi, pary zakochanych, sportowcy, ludzie
cyrku.”29
Nadia Leger, energiczna wdowa po Fernandzie
Legerze, stała się posiadaczką olbrzymiej kolekcji
jego prac, zgromadzonych w muzeum w Biot. Jako
aktywna działaczka Francuskiej Partii Komuni-
stycznej, za żelazną kurtyną mogła dowolnie ma-
nipulować prezentacją sztuki Legera, ukazując go
przede wszystkim jako wiernego figuracji malarza
robotników. Szczególnie łatwe było to na terenie
Związku Radzieckiego, gdzie często jeździła i mia-
ła kontakty z wysokimi urzędnikami partii komu-
nistycznej. Jej rolę w organizacji moskiewskiej wy-
stawy podkreślała obecność jej obrazów obok prac
zmarłego męża. W Polsce rola artystki w przygoto-
waniu warszawskiej ekspozycji została zmarginali-
zowana i pozostała niezauważona. Mimo bogatego
oddźwięku wystawy w prasie, szersze informacje na
temat Nadii Leger pojawiają się jedynie na łamach
dzienników. Tylko „Express Wieczorny” mówi
o obecności na otwarciu wystawy artystki i zara-
zem kuratorki wydarzenia.30 Z zawartych w notce
informacji wynika jednak, że mało uwagi poświęci-
ła Legerowi, a konferencję potraktowała jako rodzaj
autopromocji. Reporter z zaciekawieniem podkre-
ślał, że artystka mówiła po polsku oraz że uczyła
się w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Nadia
Leger, jak miała w zwyczaju już wcześniej, mitolo-
gizowała swoją biografię. Twierdziła, że uczyła się u
Malewicza, co jest mało prawdopodobne, i zupeł-
nie pomijała postać Władysława Strzemińskiego,
u którego pobierała naukę w młodości, spędzonej
częściowo na terenie Związku Radzieckiego. Rów-
nież we francuskiej literaturze poświęconej artystce
pojawiają się podobnie zniekształcone informacje.31
Bibliografia
Anders 1971 = Anders, Henryk: „Droga Legera”, Prze-
gląd Artystyczny, 5 (1971): 13-21.
Bołdok 1971 = Bołdok, Sławomir: „Wystawa Legera”,
Życie Warszawy, 46 (1971).
Brassai' 1979 = Brassai: Rozmowy z Picassem, Zbigniew
Florczak (tłum.), Państwowy Instytut Wydawniczy,
Warszawa 1979.
Camy 2010 = Camy, Julien: „Une epoque”, Patriotę, IV
(2010): 23.
29 Anders (1971: 16).
30 Grt(1971).
31 Patrz np. Wilson (2004: 89-98); Fabre (1982:407-431).