DOI Artikel:
Smorąg Różycka, Małgorzata: Ruś Halicko-Włodzimierska i Litwa w XIII wieku związki polityczne i artystyczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0011
Małgorzata Smorąg Różycka
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
RUŚ HALICKO-WŁODZIMIERSKA I LITWA W XIII WIEKU
ZWIĄZKI POLITYCZNE I ARTYSTYCZNE
Nie budzi już dzisiaj wątpliwości fakt, że w XIV w. na dworze litewskich
książąt dominowała kultura prawosławna. Dostrzegł to już Wigand z Marbur-
ga (po r. 1361) pisząc o Wilnie: „altera die exercitus festinat Wiliam [...] ut
civitatem Ruthenicam incinerarent”1. Świadczą o tym pośrednio także przy-
kłady cerkiewnego malarstwa w gotyckich kościołach w Wiślicy, Sandomierzu,
Lublinie i Krakowie, które — jak wykazała Anna Różycka-Bryzek — są
wyrazem estetycznych upodobań ich fundatora, Jagiełły, wychowanego w kultu-
rze prawosławnej2. Natomiast problem genezy sztuki cerkiewnej na Litwie3
nie był dotąd prezentowany w literaturze przedmiotu, a tymczasem zarówno
przesłanki wynikające z dziejów politycznych, jak i artystyczne dowodzą, że jej
początki należy łączyć przede wszystkim z bezpośrednimi wpływami Rusi
Halicko-Włodzimierskiej. Ze sztuką prawosławną plemiona litewskie stykały
się sporadycznie w czasie swych licznych wypraw łupieżczych na ziemie ruskie.
Kiedy w 1219 roku na mocy traktatu z Księstwem Halicko-Włodzimierskim
Litwa przejęła Ruś Czarną z Nowogródkiem, sztuka prawosławna po raz
pierwszy znalazła się w granicach państwa litewskiego. Od tego też momentu
datują się coraz bardziej ożywione, choć nie zawsze przyjazne, kontakty
pierwszych litewskich władców, Mendoga i jego następcy Wojsiełka z prawo-
sławnym dworem księcia Daniela halickiego.
Daniel Romanowicz4, wychowany na dworze węgierskim, tron halicki
objął w roku 1208. Rozpoczynając rządy pod węgierską kuratelą, z czasem
wyzwolił się spod tych wpływów, umiejętnymi rokowaniami uchronił państwo
od niszczycielskiego najazdu Tatarów, a w r. 1253 koronował się na króla
w cerkwi ŚŚ. Apostołów w Drohiczynie. To właśnie z panowaniem Daniela
łączy się najbujniejszy okres kultury prawosławnego Księstwa Halicko-Włodzi-
mierskiego, choć dzisiaj w większym stopniu świadczą o tym przekazy pisane
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
RUŚ HALICKO-WŁODZIMIERSKA I LITWA W XIII WIEKU
ZWIĄZKI POLITYCZNE I ARTYSTYCZNE
Nie budzi już dzisiaj wątpliwości fakt, że w XIV w. na dworze litewskich
książąt dominowała kultura prawosławna. Dostrzegł to już Wigand z Marbur-
ga (po r. 1361) pisząc o Wilnie: „altera die exercitus festinat Wiliam [...] ut
civitatem Ruthenicam incinerarent”1. Świadczą o tym pośrednio także przy-
kłady cerkiewnego malarstwa w gotyckich kościołach w Wiślicy, Sandomierzu,
Lublinie i Krakowie, które — jak wykazała Anna Różycka-Bryzek — są
wyrazem estetycznych upodobań ich fundatora, Jagiełły, wychowanego w kultu-
rze prawosławnej2. Natomiast problem genezy sztuki cerkiewnej na Litwie3
nie był dotąd prezentowany w literaturze przedmiotu, a tymczasem zarówno
przesłanki wynikające z dziejów politycznych, jak i artystyczne dowodzą, że jej
początki należy łączyć przede wszystkim z bezpośrednimi wpływami Rusi
Halicko-Włodzimierskiej. Ze sztuką prawosławną plemiona litewskie stykały
się sporadycznie w czasie swych licznych wypraw łupieżczych na ziemie ruskie.
Kiedy w 1219 roku na mocy traktatu z Księstwem Halicko-Włodzimierskim
Litwa przejęła Ruś Czarną z Nowogródkiem, sztuka prawosławna po raz
pierwszy znalazła się w granicach państwa litewskiego. Od tego też momentu
datują się coraz bardziej ożywione, choć nie zawsze przyjazne, kontakty
pierwszych litewskich władców, Mendoga i jego następcy Wojsiełka z prawo-
sławnym dworem księcia Daniela halickiego.
Daniel Romanowicz4, wychowany na dworze węgierskim, tron halicki
objął w roku 1208. Rozpoczynając rządy pod węgierską kuratelą, z czasem
wyzwolił się spod tych wpływów, umiejętnymi rokowaniami uchronił państwo
od niszczycielskiego najazdu Tatarów, a w r. 1253 koronował się na króla
w cerkwi ŚŚ. Apostołów w Drohiczynie. To właśnie z panowaniem Daniela
łączy się najbujniejszy okres kultury prawosławnego Księstwa Halicko-Włodzi-
mierskiego, choć dzisiaj w większym stopniu świadczą o tym przekazy pisane