DOI Artikel:
Kruk, Mirosław Piotr: Stan Badań nad zachodnioruskim malarstwem ikonowym XV - XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0031
Mirosław P. Kruk
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
STAN BADAŃ NAD ZACHODNIORUSKIM MALARSTWEM
IKONOWYM XV—XVI WIEKU 1
Malarstwo ikonowe w. XV i XVI — pochodzące z wiejskich cerkwi
rozsianych wzdłuż północno-wschodniego luku Karpat, a więc z Małopolski,
Rusi Czerwonej, Zakarpacia, a także Wołynia — zgromadzone w muzeach
Polski południowo-wschodniej, Słowacji i zachodniej Ukrainy, stanowi wzglę-
dnie jednolitą grupę stylistyczno-ikonograficzną. Podkreślano tę jedność
wielokrotnie. Dla grupy tej bliskie geograficznie odniesienie stanowią ikony
z obszaru Maramuresz oraz z północnej Mołdawii, wciąż jednak nie w pełni
rozpoznane i opracowane. Niewiele jest zachowanych ikon tego czasu z terenu
Białorusi. Zarysowane ramy chronologiczne nie są przypadkowe. Brak jest, jak
dotąd, większej liczby ikon sprzed połowy w. XV. W. Pucko (1991) użył na
określenie klimatu kulturowego Rusi zachodniej w w. XIV—XV sformułowa-
nia „ciemne wieki” w odniesieniu do sztuki zachodnioruskiej. Ikony ze
wskazanego na wstępie okresu są stosunkowo jednolite nie tylko pod wzglę-
dem stylowym, ale również, a może przede wszystkim, pod względem
wysokiego poziomu artystycznego, który dopiero od około połowy w. XVI
ewoluuje w kierunku sztuki ludowej. Z 2. połowy w. XVI pochodzi szereg ikon
sygnowanych, jak również archiwalne wiadomości o pojedynczych malarzach
działających w miejskich ośrodkach etnicznego pogranicza polsko-ruskiego.
Najstarszą datowaną ikoną tego obszaru (1466 r.) jest ikona Soboru
Joachima i Anny ze Staniły k. Drohobycza. Datę tę ostatnio podważono
i cofnięto powstanie ikony do w. XIV. Istnieje wiele ikon, głównie maryjnych,
które mogłyby stanowić łącznik między najstarszymi dziełami sztuki starorus-
kiej a zachowanymi w większej liczbie ikonami z w. XV i XVI, ale ich
datowanie i atrybucje bywają kontrowersyjne. Należą do nich cztery ikony
w typie Hodegetrii: Matka Boska Wołyńska (pochodząca z Łucka), datowana
najczęściej na początek, niekiedy koniec w. XIV, a nawet na początek w. XVI;
Dominikańska, znajdująca się w Gdańsku, datowana na w. XIV; Lwowska,
datowana na w. XIV lub XVI; ikona z Drohobuża, obecnie w Muzeum
w Równem, datowana na 2. połowę XIII—1. połowę w. XIV.
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
STAN BADAŃ NAD ZACHODNIORUSKIM MALARSTWEM
IKONOWYM XV—XVI WIEKU 1
Malarstwo ikonowe w. XV i XVI — pochodzące z wiejskich cerkwi
rozsianych wzdłuż północno-wschodniego luku Karpat, a więc z Małopolski,
Rusi Czerwonej, Zakarpacia, a także Wołynia — zgromadzone w muzeach
Polski południowo-wschodniej, Słowacji i zachodniej Ukrainy, stanowi wzglę-
dnie jednolitą grupę stylistyczno-ikonograficzną. Podkreślano tę jedność
wielokrotnie. Dla grupy tej bliskie geograficznie odniesienie stanowią ikony
z obszaru Maramuresz oraz z północnej Mołdawii, wciąż jednak nie w pełni
rozpoznane i opracowane. Niewiele jest zachowanych ikon tego czasu z terenu
Białorusi. Zarysowane ramy chronologiczne nie są przypadkowe. Brak jest, jak
dotąd, większej liczby ikon sprzed połowy w. XV. W. Pucko (1991) użył na
określenie klimatu kulturowego Rusi zachodniej w w. XIV—XV sformułowa-
nia „ciemne wieki” w odniesieniu do sztuki zachodnioruskiej. Ikony ze
wskazanego na wstępie okresu są stosunkowo jednolite nie tylko pod wzglę-
dem stylowym, ale również, a może przede wszystkim, pod względem
wysokiego poziomu artystycznego, który dopiero od około połowy w. XVI
ewoluuje w kierunku sztuki ludowej. Z 2. połowy w. XVI pochodzi szereg ikon
sygnowanych, jak również archiwalne wiadomości o pojedynczych malarzach
działających w miejskich ośrodkach etnicznego pogranicza polsko-ruskiego.
Najstarszą datowaną ikoną tego obszaru (1466 r.) jest ikona Soboru
Joachima i Anny ze Staniły k. Drohobycza. Datę tę ostatnio podważono
i cofnięto powstanie ikony do w. XIV. Istnieje wiele ikon, głównie maryjnych,
które mogłyby stanowić łącznik między najstarszymi dziełami sztuki starorus-
kiej a zachowanymi w większej liczbie ikonami z w. XV i XVI, ale ich
datowanie i atrybucje bywają kontrowersyjne. Należą do nich cztery ikony
w typie Hodegetrii: Matka Boska Wołyńska (pochodząca z Łucka), datowana
najczęściej na początek, niekiedy koniec w. XIV, a nawet na początek w. XVI;
Dominikańska, znajdująca się w Gdańsku, datowana na w. XIV; Lwowska,
datowana na w. XIV lub XVI; ikona z Drohobuża, obecnie w Muzeum
w Równem, datowana na 2. połowę XIII—1. połowę w. XIV.