DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Cerkwie neogotyckie: ostatni etap okcydentalizacji budownictwa ruskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22259#0233
Piotr Krasny
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
CERKWIE NEOGOTYCKIE
OSTATNI ETAP OKCYDENTALIZACJI
BUDOWNICTWA RUSKIEGO
W r. 1938 władze państwowe przeprowadziły na terenie województwa
lubelskiego masową akcję rozbiórki opuszczonych cerkwi. Szacuje się, że
likwidacji uległo w ten sposób 107 świątyń. Jedną z przyczyn takich drastycz-
nych działań była dążność do „oczyszczenia” ziem między Wisłą a Bugiem
z budowli przypominających czasy okupacji rosyjskiej. Burzono wszakże nie
tylko budowle wzniesione przez zaborcę, ale także świątynie wybudowane dla
grekokatolików i przejęte przez cerkiew prawosławną po kasacie unii (1875).
Takie działania spotkały się ze zdecydowanym oporem biskupa lubelskiego
Mariana Fulmana, który polecił księżom rzymskokatolickim, aby bronili
domy Boże przed zniszczeniem1. Jednym z duchownych, którzy spełnili nakaz
biskupa, był ks. Józef Ciesielski, dziekan szczebrzeszyński. Dzięki jego
interwencji zrezygnowano z rozbiórki cerkwi w Szczebrzeszynie, mimo że
w tym mieście nie było wówczas prawosławnych, a katolicy nie byli zaintereso-
wani przejęciem owej świątyni. Zamiast tego usunięto tylko elementy wprowa-
dzone przez Rosjan do architektury cerkwi i jej otoczenia podczas przebudowy
po r. 1875. Zburzono neobizantyńską dzwonnicę i zrzucono z kalenicy nawy
cebulastą kopułę, celebrując drugą z tych czynności jako swoisty patriotyczny
spektakl2. Owa stosunkowo nieznaczna ingerencja w formy świątyni cał-
kowicie zmieniła jej charakter. Cerkiew, przywrócona do form z czasów unii,
do złudzenia przypomina kościół rzymskokatolicki. Podobieństwo to jest
szczególnie widoczne w formach fasady, wyeksponowanej po zburzeniu
dzwonnicy. Fasada ta jest bowiem przybrana w zdecydowanie zachodni
kostium stylowy, mianowicie w formy neogotyckie.
Neogotycki charakter frontowej elewacji cerkwi zadaje kłam stereo-
typowi ugruntowanemu w polskiej literaturze historyczno-artystycznej. W wie-
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
CERKWIE NEOGOTYCKIE
OSTATNI ETAP OKCYDENTALIZACJI
BUDOWNICTWA RUSKIEGO
W r. 1938 władze państwowe przeprowadziły na terenie województwa
lubelskiego masową akcję rozbiórki opuszczonych cerkwi. Szacuje się, że
likwidacji uległo w ten sposób 107 świątyń. Jedną z przyczyn takich drastycz-
nych działań była dążność do „oczyszczenia” ziem między Wisłą a Bugiem
z budowli przypominających czasy okupacji rosyjskiej. Burzono wszakże nie
tylko budowle wzniesione przez zaborcę, ale także świątynie wybudowane dla
grekokatolików i przejęte przez cerkiew prawosławną po kasacie unii (1875).
Takie działania spotkały się ze zdecydowanym oporem biskupa lubelskiego
Mariana Fulmana, który polecił księżom rzymskokatolickim, aby bronili
domy Boże przed zniszczeniem1. Jednym z duchownych, którzy spełnili nakaz
biskupa, był ks. Józef Ciesielski, dziekan szczebrzeszyński. Dzięki jego
interwencji zrezygnowano z rozbiórki cerkwi w Szczebrzeszynie, mimo że
w tym mieście nie było wówczas prawosławnych, a katolicy nie byli zaintereso-
wani przejęciem owej świątyni. Zamiast tego usunięto tylko elementy wprowa-
dzone przez Rosjan do architektury cerkwi i jej otoczenia podczas przebudowy
po r. 1875. Zburzono neobizantyńską dzwonnicę i zrzucono z kalenicy nawy
cebulastą kopułę, celebrując drugą z tych czynności jako swoisty patriotyczny
spektakl2. Owa stosunkowo nieznaczna ingerencja w formy świątyni cał-
kowicie zmieniła jej charakter. Cerkiew, przywrócona do form z czasów unii,
do złudzenia przypomina kościół rzymskokatolicki. Podobieństwo to jest
szczególnie widoczne w formach fasady, wyeksponowanej po zburzeniu
dzwonnicy. Fasada ta jest bowiem przybrana w zdecydowanie zachodni
kostium stylowy, mianowicie w formy neogotyckie.
Neogotycki charakter frontowej elewacji cerkwi zadaje kłam stereo-
typowi ugruntowanemu w polskiej literaturze historyczno-artystycznej. W wie-