DOI Artikel:
Kałamajska-Saeed, Maria: O jedności regionu kulturowego, czyli o wyższości sztuki nad polityką
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0135
Maria Kalamajska-Saeed
Instytut Sztuki PAN
Warszawa
O JEDNOŚCI REGIONU KULTUROWEGO,
CZYLI O WYŻSZOŚCI SZTUKI NAD POLITYKA
Sformułowania użyte w tytule stanowią uogólnienie wniosków, płynących
z doświadczeń inwentaryzacyjnych z terenu północnego Podlasia nadbużańs-
kiego oraz wschodniej Wileńszczyzny. Przedmiotem rozważań będą zagadnienia
dotyczące architektury i towarzyszącej jej stiukowej rzeźby, a rozpatrywanymi
obiektami—pary kościołów: parafialny w Siemiatyczach i bernardyński w Drui
nad Dźwiną, franciszkański w Drohiczynie i parafialny w Iszczołnie, Benedyk-
tynek w Drohiczynie i pijarski w Łużkach oraz kościoły w Niemirowie nad
Bugiem i Mosarzu, wreszcie kilka kaplic powtarzających modelowe rozwiązanie
z Wołczyna.
Wybór ten pozostaje w związku z najnowszym tomem Katalogu Zabytków
Sztuki w Polsce, obejmującym dawny powiat siemiatycki województwa białostoc-
kiego1. Przy pracy nad wspomnianym zeszytem zdałam sobie sprawę, iż bez
sięgnięcia na drugą stronę Bugu nie zdołam ani zrozumieć, ani wyjaśnić kontekstu
napotkanych tu zjawisk artystycznych, zwłaszcza że mają one charakter ustabili-
zowany w długim procesie historycznego narastania. Korzeniami swymi sięgają
głęboko w przeszłość, a dają się obserwować w ciągu co najmniej trzech stuleci,
biorąc swój spektakularny początek od znanego fenomenu późnogotyckich
cerkwi, wznoszonych w pierwszej ćwierci XVI w. na Podlasiu (Supraśl i Kodeń),
w Wilnie (sobór Przeczystej Bogarodzicy, cerkiew bazyliańska p.w. Trójcy Św.)
oraz na Białej i Czarnej Rusi (Małomożejków, Synkowicze, Nowogródek),
mających swe najbliższe odpowiedniki w pochodzących z tego samego czasu
kościołach północno-wschodniego Mazowsza2. Ta zadziwiająca synteza zachod-
nioeuropejskiej formy i wschodniej treści dokonała się na dość wyraźnie ograni-
czonym obszarze ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego, obszarze, który zachował
— jak się wydaje — swoją wewnętrzną spójność, niezależnie od późniejszych
podziałów administracyjnych i politycznych.
Instytut Sztuki PAN
Warszawa
O JEDNOŚCI REGIONU KULTUROWEGO,
CZYLI O WYŻSZOŚCI SZTUKI NAD POLITYKA
Sformułowania użyte w tytule stanowią uogólnienie wniosków, płynących
z doświadczeń inwentaryzacyjnych z terenu północnego Podlasia nadbużańs-
kiego oraz wschodniej Wileńszczyzny. Przedmiotem rozważań będą zagadnienia
dotyczące architektury i towarzyszącej jej stiukowej rzeźby, a rozpatrywanymi
obiektami—pary kościołów: parafialny w Siemiatyczach i bernardyński w Drui
nad Dźwiną, franciszkański w Drohiczynie i parafialny w Iszczołnie, Benedyk-
tynek w Drohiczynie i pijarski w Łużkach oraz kościoły w Niemirowie nad
Bugiem i Mosarzu, wreszcie kilka kaplic powtarzających modelowe rozwiązanie
z Wołczyna.
Wybór ten pozostaje w związku z najnowszym tomem Katalogu Zabytków
Sztuki w Polsce, obejmującym dawny powiat siemiatycki województwa białostoc-
kiego1. Przy pracy nad wspomnianym zeszytem zdałam sobie sprawę, iż bez
sięgnięcia na drugą stronę Bugu nie zdołam ani zrozumieć, ani wyjaśnić kontekstu
napotkanych tu zjawisk artystycznych, zwłaszcza że mają one charakter ustabili-
zowany w długim procesie historycznego narastania. Korzeniami swymi sięgają
głęboko w przeszłość, a dają się obserwować w ciągu co najmniej trzech stuleci,
biorąc swój spektakularny początek od znanego fenomenu późnogotyckich
cerkwi, wznoszonych w pierwszej ćwierci XVI w. na Podlasiu (Supraśl i Kodeń),
w Wilnie (sobór Przeczystej Bogarodzicy, cerkiew bazyliańska p.w. Trójcy Św.)
oraz na Białej i Czarnej Rusi (Małomożejków, Synkowicze, Nowogródek),
mających swe najbliższe odpowiedniki w pochodzących z tego samego czasu
kościołach północno-wschodniego Mazowsza2. Ta zadziwiająca synteza zachod-
nioeuropejskiej formy i wschodniej treści dokonała się na dość wyraźnie ograni-
czonym obszarze ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego, obszarze, który zachował
— jak się wydaje — swoją wewnętrzną spójność, niezależnie od późniejszych
podziałów administracyjnych i politycznych.