DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Katedra unicka w Chełmie: o problemach badań nad architekturą sakralną Kościoła greckokatolickiego w XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0209
Piotr Krasny
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
KATEDRA UNICKA W CHEŁMIE
O PROBLEMACH BADAŃ NAD ARCHITEKTURĄ SAKRALNĄ
KOŚCIOŁA GRECKOKATOLICKIEGO W XVIII WIEKU1
Katedra greckokatolicka w Chełmie jest jednym z najbardziej znanych
dzieł architektury polskiej w. XVIII, prezentowanym w niemal wszystkich
syntetycznych opracowaniach poświęconych dziejom sztuki Rzeczypospolitej
jako niewątpliwe dzieło Pawła Antoniego Fontany. Jak zauważa Jerzy Kowal-
czyk, katedra chełmska zajmuje ważne miejsce wśród polskich świątyń grec-
kokatolickich „ze względu na chronologię i zlatynizowaną formę architektonicz-
ną"2. Wielkie zdziwienie musi więc budzić fakt, że nie opublikowano żadnej
historyczno-artystycznej monografii tej budowli3, zaś wiedzę na jej temat
musimy czerpać z marginalnych wzmianek, rozproszonych w tekstach po-
święconych innym zagadnieniom.
Architektura katedry chełmskiej zwróciła uwagę historyków sztuki dopie-
ro w latach dwudziestych naszego stulecia. Jerzy Raczyński doszedł wówczas do
wniosku, że fara lubartowska i katedra chełmska „są dziełem jednego autora",
mianowicie Tomasza Rezlera, odnotowanego przy budowie kościoła Pijarów
w Chełmie. Uzasadnienia dla tej tezy miała dostarczyć lakoniczna analiza
stylowa, przeprowadzona zresztą w niezbyt fortunny sposób. Raczyński dopa-
trzył się np. „analogii" do fontanowskich motywów architektonicznych w for-
mach szczytów ramion transeptu, zmienionych gruntownie w w. XIX podczas
przebudowy katedry na sobór prawosławny4.
Badania archiwalne Kazimierza Kaczmarzyka wymusiły rewizję ustaleń
Raczyńskiego5. Okazało się bowiem, że rzeczywistym twórcą tzw. „rezlerowskiej
grupy" kościołów (Lubartów, Włodawa, Pijarzy w Chełmie) był Paweł Antoni
Fontana, zaś Rezler prowadził zapewne „fabryki" tych świątyń jako „konduk-
tor". Autorki katalogu zabytków powiatu chełmskiego dołączyły więc katedrę
chełmską do dorobku Fontany, sugerując, że także tę budowę nadzorował
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
KATEDRA UNICKA W CHEŁMIE
O PROBLEMACH BADAŃ NAD ARCHITEKTURĄ SAKRALNĄ
KOŚCIOŁA GRECKOKATOLICKIEGO W XVIII WIEKU1
Katedra greckokatolicka w Chełmie jest jednym z najbardziej znanych
dzieł architektury polskiej w. XVIII, prezentowanym w niemal wszystkich
syntetycznych opracowaniach poświęconych dziejom sztuki Rzeczypospolitej
jako niewątpliwe dzieło Pawła Antoniego Fontany. Jak zauważa Jerzy Kowal-
czyk, katedra chełmska zajmuje ważne miejsce wśród polskich świątyń grec-
kokatolickich „ze względu na chronologię i zlatynizowaną formę architektonicz-
ną"2. Wielkie zdziwienie musi więc budzić fakt, że nie opublikowano żadnej
historyczno-artystycznej monografii tej budowli3, zaś wiedzę na jej temat
musimy czerpać z marginalnych wzmianek, rozproszonych w tekstach po-
święconych innym zagadnieniom.
Architektura katedry chełmskiej zwróciła uwagę historyków sztuki dopie-
ro w latach dwudziestych naszego stulecia. Jerzy Raczyński doszedł wówczas do
wniosku, że fara lubartowska i katedra chełmska „są dziełem jednego autora",
mianowicie Tomasza Rezlera, odnotowanego przy budowie kościoła Pijarów
w Chełmie. Uzasadnienia dla tej tezy miała dostarczyć lakoniczna analiza
stylowa, przeprowadzona zresztą w niezbyt fortunny sposób. Raczyński dopa-
trzył się np. „analogii" do fontanowskich motywów architektonicznych w for-
mach szczytów ramion transeptu, zmienionych gruntownie w w. XIX podczas
przebudowy katedry na sobór prawosławny4.
Badania archiwalne Kazimierza Kaczmarzyka wymusiły rewizję ustaleń
Raczyńskiego5. Okazało się bowiem, że rzeczywistym twórcą tzw. „rezlerowskiej
grupy" kościołów (Lubartów, Włodawa, Pijarzy w Chełmie) był Paweł Antoni
Fontana, zaś Rezler prowadził zapewne „fabryki" tych świątyń jako „konduk-
tor". Autorki katalogu zabytków powiatu chełmskiego dołączyły więc katedrę
chełmską do dorobku Fontany, sugerując, że także tę budowę nadzorował