DOI Artikel:
Zglinski, Marcin: Wokół prospektu organowego kościoła OO. Bernardynów w Kretyndze
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22260#0325
Marcin Zgliński
Akademia Sztuk Pięknych
Warszawa
WOKÓŁ PROSPEKTU ORGANOWEGO
KOŚCIOŁA OO. BERNARDYNÓW W KRETYNDZE
W nieocenionym Słowniku geograficznym znaczną część hasła poświęconego
miasteczku Kretynga (Carolstadt, Deutsch Krottingen) na Żmudzi zajmuje
następująca informacja: „Są tu sławne na całą Żmudź organy, o których mówi
podanie, że gdy pierwszy raz na tych organach hucznie zagrano, tak wielkie było
wstrząśnienie powietrza, że zarysowało się sklepienie. Tych organów obecnie
używa się z wielką ostrożnością i rzadko"1. I choć nie należy tej niezwykle
malowniczej relacji traktować dosłownie, to jednak prawdą jest, że w kretyndzkim
kościele Bernardynów znajdowały się jedne z najokazalszych znanych nam dzisiaj
siedemnastowiecznych organów z terenów dawnej Rzeczypospolitej. Niestety
uległy one kompletnemu zniszczeniu w czasie działań wojennych w r. 1941, a ich
wygląd znany jest dzisiaj jedynie z dwóch niedoskonałych, i chyba nigdy dotąd nie
publikowanych, fotografii2. Nie przedstawiają one jednak pierwotnego kształtu
prospektu, który — podobnie jak mieszczący się za nim instrument — w wyniku
kolejnych remontów i przebudów uległ znacznemu przekształceniu. Już w r. 1825
organmistrz zakonny, brat Antoni Podlaszanin dokonał gruntownego remontu
i przebudowy instrumentu, wówczas trzydziestosześciogłosowego i posiadającego
sześć miechów. Zbudowano wtedy „drugi mały nowy organyk, który zgodnie
z przekazem stanął po boku wielkich organów"3. Jednak naprawdę gruntowna
zmiana w wyglądzie i mechanizmie organów miała miejsce szesnaście lat później,
w r. 1844, kiedy to nastąpiło „przeniesienie pozytywu z frontu choru i umieszczenie
onego we środku budowy samego organu". Prace te prowadzili wileńscy organ-
mistrzowie Franciszek, Jan i Robert Tidmannowie, którzy oprócz tego wykonali
dwa nowe manuały (klawiatury ręczne) i poszerzyli pedał, za wszystkie te prace
biorąc 1000 rubli srebrem4.
Powyższe informacje pozwolą nam na rekonstrukcję pierwotnego wyglądu
prospektu. Miał on szeroką, rozłożystą strukturę, rozczłonowaną dwoma
smukłymi wielokątnymi wieżami i czterema dwubocznymi, wysuniętymi kątowo
Akademia Sztuk Pięknych
Warszawa
WOKÓŁ PROSPEKTU ORGANOWEGO
KOŚCIOŁA OO. BERNARDYNÓW W KRETYNDZE
W nieocenionym Słowniku geograficznym znaczną część hasła poświęconego
miasteczku Kretynga (Carolstadt, Deutsch Krottingen) na Żmudzi zajmuje
następująca informacja: „Są tu sławne na całą Żmudź organy, o których mówi
podanie, że gdy pierwszy raz na tych organach hucznie zagrano, tak wielkie było
wstrząśnienie powietrza, że zarysowało się sklepienie. Tych organów obecnie
używa się z wielką ostrożnością i rzadko"1. I choć nie należy tej niezwykle
malowniczej relacji traktować dosłownie, to jednak prawdą jest, że w kretyndzkim
kościele Bernardynów znajdowały się jedne z najokazalszych znanych nam dzisiaj
siedemnastowiecznych organów z terenów dawnej Rzeczypospolitej. Niestety
uległy one kompletnemu zniszczeniu w czasie działań wojennych w r. 1941, a ich
wygląd znany jest dzisiaj jedynie z dwóch niedoskonałych, i chyba nigdy dotąd nie
publikowanych, fotografii2. Nie przedstawiają one jednak pierwotnego kształtu
prospektu, który — podobnie jak mieszczący się za nim instrument — w wyniku
kolejnych remontów i przebudów uległ znacznemu przekształceniu. Już w r. 1825
organmistrz zakonny, brat Antoni Podlaszanin dokonał gruntownego remontu
i przebudowy instrumentu, wówczas trzydziestosześciogłosowego i posiadającego
sześć miechów. Zbudowano wtedy „drugi mały nowy organyk, który zgodnie
z przekazem stanął po boku wielkich organów"3. Jednak naprawdę gruntowna
zmiana w wyglądzie i mechanizmie organów miała miejsce szesnaście lat później,
w r. 1844, kiedy to nastąpiło „przeniesienie pozytywu z frontu choru i umieszczenie
onego we środku budowy samego organu". Prace te prowadzili wileńscy organ-
mistrzowie Franciszek, Jan i Robert Tidmannowie, którzy oprócz tego wykonali
dwa nowe manuały (klawiatury ręczne) i poszerzyli pedał, za wszystkie te prace
biorąc 1000 rubli srebrem4.
Powyższe informacje pozwolą nam na rekonstrukcję pierwotnego wyglądu
prospektu. Miał on szeroką, rozłożystą strukturę, rozczłonowaną dwoma
smukłymi wielokątnymi wieżami i czterema dwubocznymi, wysuniętymi kątowo