DOI Artikel:
Skrabski, Józef: Problematyka artyka artystyczny kościoła Misjonarzy w Zasławiu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25724#0087
Józef Skrab ski
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
PROBLEMATYKA ARTYSTYCZNA
KOŚCIOŁA MISJONARZY W ZASŁAWIU
Działalność architektoniczna Pawła Antoniego Fontany nie jest jeszcze w pełni
rozpoznana. Obok lepiej przebadanych dzieł artysty w dawnym województwie lubel-
skim i ziemi chełmskiej zupełnie nieznane pozostają realizacje na obszarze woje-
wództwa wołyńskiego. Przedmiotem niniejszego komunikatu będzie problematyka
artystyczna jednej z najciekawszych budowli na tym obszarze - kościoła i klasztoru
Misjonarzy w Zasławiu1.
Kościół p.w. Św. Józefa i klasztor Misjonarzy (il. 1) ufundowali w r. 1747 Paweł
Karol Sanguszko, marszałek Wielkiego Księstwa Litewskiego i Aleksander Knie-
chyński, chorąży kijowski. Kościół i klasztor w stanie surowym był gotów w r. 1749,
w ciągu następnych dwóch lat ukończono wnętrze kościoła i wstawiono ołtarze. Ko-
ściół konsekrował bp łucki Antoni Kobielski w roku 17512.
Kościół wraz z przylegającym od południa klasztorem położony jest nieopodal
malowniczo rozlewającego się Horynia, naprzeciwko starego pałacu Sanguszków, do
którego zwrócony został fasadą (il. 2)3. Fasada kościoła, o szeroko rozstawionych i
wysuniętych do przodu galeriach przypominających rozwarte ramiona, zaprasza
mieszkańców pałacu do wnętrza kościelnego. Sprzężenie kościoła i klasztoru z pała-
cem fundatora było zjawiskiem znanym na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej i
miało charakter symboliczny, podkreślało prestiż fundatorów i znaczenie ich funda-
cji4. W Zasławiu, pałac i kościół, położone po przeciwnej stronie Horynia, daleko od
starego centrum, wyznaczyły środek nowego miasta - Nowego Zastawia, które w r.
1754 otrzymało od króla osobny akt lokacyjny5.
W strukturze architektonicznej kościoła wyróżniają się dwa elementy, będące
przedmiotem dalszej analizy: centralno-podłużne wnętrze i parawanowa fasada. Ko-
ściół zbudowano na planie prostokąta (il. 1). Jego korpus tworzy długa nawa w poło-
wie przecięta szerokim transeptem (il. 3-4). W ramiona powstałego w ten sposób
krzyża wbudowano kwadratowe kaplice. Po bokach prezbiterium umieszczono pię-
1 Niniejszy tekst powstał w oparciu o pracę magisterską powstałą w roku 1999 w IHS UJ pod kierunkiem
prof. dr. hab. Marcina Fabiańskiego. któremu składam serdeczne podziękowania. Za cenne uwagi i po-
moc dziękuję prof. dr. hab. Adamowi Małkiewiczowi, a w szczególności dr. Andrzejowi Betlejowi i dr.
Piotrowi Krasnemu.
" Prace nad ukończeniem klasztoru i drobne prace wykończeniowe przy kościele przeciągnęły się do r.
1756. Szerzej na temat historii budowy kościoła i klasztoru: J. Skrabski, Budowa kościoła i klasztoru
Misjonarzy w Zasławiu w świetle nieznanych materiałów archiwalnych, ,,PW”, 21, 1999, s. 145-154.
1 O rezydencji Sanguszków w Zasławiu zob. J. Skrabski, Pałac Sanguszków w Zasławiu, „PW”, 28, 2001,
s. 1 169-1 178.
4 A.J. Baranowski, Geografia baroku na „kresach” Rzeczpospolitej [w:J Sztuka pograniczy Rzeczypospo-
litej w okresie nowożytnym od XVI do XVIII w., Warszawa 1998, s. 60-66.
5 B. Gorczak, Katalog pergaminów znajdujących się w archiwum XX. Sanguszków w Słciwucie, Sławuta
1912, s. 133.
Instytut Historii Sztuki UJ
Kraków
PROBLEMATYKA ARTYSTYCZNA
KOŚCIOŁA MISJONARZY W ZASŁAWIU
Działalność architektoniczna Pawła Antoniego Fontany nie jest jeszcze w pełni
rozpoznana. Obok lepiej przebadanych dzieł artysty w dawnym województwie lubel-
skim i ziemi chełmskiej zupełnie nieznane pozostają realizacje na obszarze woje-
wództwa wołyńskiego. Przedmiotem niniejszego komunikatu będzie problematyka
artystyczna jednej z najciekawszych budowli na tym obszarze - kościoła i klasztoru
Misjonarzy w Zasławiu1.
Kościół p.w. Św. Józefa i klasztor Misjonarzy (il. 1) ufundowali w r. 1747 Paweł
Karol Sanguszko, marszałek Wielkiego Księstwa Litewskiego i Aleksander Knie-
chyński, chorąży kijowski. Kościół i klasztor w stanie surowym był gotów w r. 1749,
w ciągu następnych dwóch lat ukończono wnętrze kościoła i wstawiono ołtarze. Ko-
ściół konsekrował bp łucki Antoni Kobielski w roku 17512.
Kościół wraz z przylegającym od południa klasztorem położony jest nieopodal
malowniczo rozlewającego się Horynia, naprzeciwko starego pałacu Sanguszków, do
którego zwrócony został fasadą (il. 2)3. Fasada kościoła, o szeroko rozstawionych i
wysuniętych do przodu galeriach przypominających rozwarte ramiona, zaprasza
mieszkańców pałacu do wnętrza kościelnego. Sprzężenie kościoła i klasztoru z pała-
cem fundatora było zjawiskiem znanym na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej i
miało charakter symboliczny, podkreślało prestiż fundatorów i znaczenie ich funda-
cji4. W Zasławiu, pałac i kościół, położone po przeciwnej stronie Horynia, daleko od
starego centrum, wyznaczyły środek nowego miasta - Nowego Zastawia, które w r.
1754 otrzymało od króla osobny akt lokacyjny5.
W strukturze architektonicznej kościoła wyróżniają się dwa elementy, będące
przedmiotem dalszej analizy: centralno-podłużne wnętrze i parawanowa fasada. Ko-
ściół zbudowano na planie prostokąta (il. 1). Jego korpus tworzy długa nawa w poło-
wie przecięta szerokim transeptem (il. 3-4). W ramiona powstałego w ten sposób
krzyża wbudowano kwadratowe kaplice. Po bokach prezbiterium umieszczono pię-
1 Niniejszy tekst powstał w oparciu o pracę magisterską powstałą w roku 1999 w IHS UJ pod kierunkiem
prof. dr. hab. Marcina Fabiańskiego. któremu składam serdeczne podziękowania. Za cenne uwagi i po-
moc dziękuję prof. dr. hab. Adamowi Małkiewiczowi, a w szczególności dr. Andrzejowi Betlejowi i dr.
Piotrowi Krasnemu.
" Prace nad ukończeniem klasztoru i drobne prace wykończeniowe przy kościele przeciągnęły się do r.
1756. Szerzej na temat historii budowy kościoła i klasztoru: J. Skrabski, Budowa kościoła i klasztoru
Misjonarzy w Zasławiu w świetle nieznanych materiałów archiwalnych, ,,PW”, 21, 1999, s. 145-154.
1 O rezydencji Sanguszków w Zasławiu zob. J. Skrabski, Pałac Sanguszków w Zasławiu, „PW”, 28, 2001,
s. 1 169-1 178.
4 A.J. Baranowski, Geografia baroku na „kresach” Rzeczpospolitej [w:J Sztuka pograniczy Rzeczypospo-
litej w okresie nowożytnym od XVI do XVIII w., Warszawa 1998, s. 60-66.
5 B. Gorczak, Katalog pergaminów znajdujących się w archiwum XX. Sanguszków w Słciwucie, Sławuta
1912, s. 133.