DOI Artikel:
Jurczenka, Serhij: Późnobarokowe świątynie Gródka Bedrychowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25724#0101
Serhij Jurczenka
Instytut „Ukrprojektrestawracija”
Kijów
PÓŹNOBAROKOWE ŚWIĄTYNIE
GRÓDKA BEDRYCHOWSKIEGO
Zgodnie z rejestrem poborowym z r. 1542, połowa Gródka, który był wówczas
nazywany także Nowodworem, należała do rodziny Herburtów1. W r. 1583 Mikołaj
Herburt, wojewoda ruski ufundował w tym mieście kościół Najśw. Panny Marii, w
miejscu wcześniejszej świątyni łacińskiej, erygowanej w r. 1496 z fundacji Świr-
czów2. Po wyzwoleniu Podola spod okupacji tureckiej kościół ten poświęcono pod
wezwaniem Najświętszej Panny Marii oraz Św. Stanisława biskupa i męczennika3.
W liście do Jana Jakuba Zamoyskiego, datowanym na r. 1762, ks. Józef Miecz-
kowski, dziekan Satanowski, zachęcał do gruntownej przebudowy kościoła Św. Stani-
sława. Przekształcenia miały objąć wymurowanie sklepień w miejsce stropów, wznie-
sienie „kształtnej” fasady z nowym babińcem, a także urządzenie nowych krypt pod
kościołem. Duchowny ów proponował także, aby położyć w świątyni posadzkę ze
szlifowanego kamienia oraz ozdobić jej wnętrze malowidłami al fresco4. Wydaje się
jednak, że dezyderaty te nie doczekały się choćby częściowej realizacji.
Z listu ks. Antoniego Dobrzyńskiego z 15 IV 1774 dowiadujemy się bowiem, że
ks. oficjał Łabędzki nie mógł wówczas znaleźć architekta, który wykonałby projekt
nowego kościoła gródeckiego. Wydaje się więc, że stan świątyni herburtowskiej był
już wówczas tak zły, iż zarzucono myśl o jej remoncie5. W styczniu 1775 były goto-
we plany nowego kościoła, sporządzone przez Fryderyka Gisgesa6. W r. 1776 Za-
moyski zawarł z tym architektem kontrakt na prowadzenie robót budowlanych. Gi-
sges zobowiązał się do zburzenia starej budowli i wykorzystania gruzu do budowy
fundamentów nowego gmachu. Zagwarantował także, że w ciągu czterech lat wznie-
sie mury kościoła zgodnie z zaaprobowanym projektem i nakryje je prowizorycznym
dachem z gontów, a pod zakrystią i skarbcem wymuruje krypty. Za wszystkie te prace
miał otrzymać 50,000 złotych, wypłaconych w czterech rocznych ratach7. „Fabryka”
została ukończona w r. 1779 (il. 1-4). W kwietniu tego roku zaczęto urządzać wnętrze
kościoła, wprowadzając do niego ambonę, konfesjonały i chrzcielnicę. W tym czasie
zamierzano także przystąpić do pomalowania dachu czerwoną farbą, odporną na dzia-
łanie czynników atmosferycznych, którą można było kupić tanio w Gdańsku8.
1 K. Pułaski, Stare osady ziemi kamienieckiej i dziedziczące na niej rody podolskiej szlachty historycznej,
„Przewodnik Naukowy i Literacki”, 30, 1902, s. 737.
2 SGKP, t. 2, 1881, s. 819; Pułaski, op. cit., s. 740.
3 BPAUKr, rkps 2002, s. 884.
4 CPAH-K., 256-1-1263, r. 1762, s. 1.
5 CPAH-K., 256-1-1581, r. 1774, s. 5.
6 J. Kowalczyk, Architekci Zamoyskich w XVIII wieku, „KAiU”, 4, 1959, s. 232.
7 CPAH-K., 256-1-162, r. 1776, s. 8.
8 CPAH-K., 256-1-1421, r. 1779, s. 17; Kowalczyk, Architekci..., s. 232.
Instytut „Ukrprojektrestawracija”
Kijów
PÓŹNOBAROKOWE ŚWIĄTYNIE
GRÓDKA BEDRYCHOWSKIEGO
Zgodnie z rejestrem poborowym z r. 1542, połowa Gródka, który był wówczas
nazywany także Nowodworem, należała do rodziny Herburtów1. W r. 1583 Mikołaj
Herburt, wojewoda ruski ufundował w tym mieście kościół Najśw. Panny Marii, w
miejscu wcześniejszej świątyni łacińskiej, erygowanej w r. 1496 z fundacji Świr-
czów2. Po wyzwoleniu Podola spod okupacji tureckiej kościół ten poświęcono pod
wezwaniem Najświętszej Panny Marii oraz Św. Stanisława biskupa i męczennika3.
W liście do Jana Jakuba Zamoyskiego, datowanym na r. 1762, ks. Józef Miecz-
kowski, dziekan Satanowski, zachęcał do gruntownej przebudowy kościoła Św. Stani-
sława. Przekształcenia miały objąć wymurowanie sklepień w miejsce stropów, wznie-
sienie „kształtnej” fasady z nowym babińcem, a także urządzenie nowych krypt pod
kościołem. Duchowny ów proponował także, aby położyć w świątyni posadzkę ze
szlifowanego kamienia oraz ozdobić jej wnętrze malowidłami al fresco4. Wydaje się
jednak, że dezyderaty te nie doczekały się choćby częściowej realizacji.
Z listu ks. Antoniego Dobrzyńskiego z 15 IV 1774 dowiadujemy się bowiem, że
ks. oficjał Łabędzki nie mógł wówczas znaleźć architekta, który wykonałby projekt
nowego kościoła gródeckiego. Wydaje się więc, że stan świątyni herburtowskiej był
już wówczas tak zły, iż zarzucono myśl o jej remoncie5. W styczniu 1775 były goto-
we plany nowego kościoła, sporządzone przez Fryderyka Gisgesa6. W r. 1776 Za-
moyski zawarł z tym architektem kontrakt na prowadzenie robót budowlanych. Gi-
sges zobowiązał się do zburzenia starej budowli i wykorzystania gruzu do budowy
fundamentów nowego gmachu. Zagwarantował także, że w ciągu czterech lat wznie-
sie mury kościoła zgodnie z zaaprobowanym projektem i nakryje je prowizorycznym
dachem z gontów, a pod zakrystią i skarbcem wymuruje krypty. Za wszystkie te prace
miał otrzymać 50,000 złotych, wypłaconych w czterech rocznych ratach7. „Fabryka”
została ukończona w r. 1779 (il. 1-4). W kwietniu tego roku zaczęto urządzać wnętrze
kościoła, wprowadzając do niego ambonę, konfesjonały i chrzcielnicę. W tym czasie
zamierzano także przystąpić do pomalowania dachu czerwoną farbą, odporną na dzia-
łanie czynników atmosferycznych, którą można było kupić tanio w Gdańsku8.
1 K. Pułaski, Stare osady ziemi kamienieckiej i dziedziczące na niej rody podolskiej szlachty historycznej,
„Przewodnik Naukowy i Literacki”, 30, 1902, s. 737.
2 SGKP, t. 2, 1881, s. 819; Pułaski, op. cit., s. 740.
3 BPAUKr, rkps 2002, s. 884.
4 CPAH-K., 256-1-1263, r. 1762, s. 1.
5 CPAH-K., 256-1-1581, r. 1774, s. 5.
6 J. Kowalczyk, Architekci Zamoyskich w XVIII wieku, „KAiU”, 4, 1959, s. 232.
7 CPAH-K., 256-1-162, r. 1776, s. 8.
8 CPAH-K., 256-1-1421, r. 1779, s. 17; Kowalczyk, Architekci..., s. 232.