DOI Artikel:
Kolendo-Korczakowa, Katarzyna: Woscowe figury z relikwiami Św. Klemensa buskupa męczennika z kościoła w Kiemliszkach i Justyna męczennika z kościoła w Mosarzu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25724#0163
Katarzyna Kolendo
Instytut Sztuki PAN
Warszawa
WOSKOWE FIGURY Z RELIKWIAMI ŚW. KLEMENSA
BISKUPA MĘCZENNIKA Z KOŚCIOŁA W KIEMLISZKACH
I JUSTYNA MĘCZENNIKA Z KOŚCIOŁA W MOSARZU*
Od czasu odkrycia katakumb przy Via Salaria w Rzymie w r. 1578 podziemne
cmentarze wczesnochrześcijańskie stały się miejscem pozyskiwania relikwii męczen-
ników z pierwszych wieków chrześcijaństwa. Owi katakumbowi święci byli niemal
zawsze anonimowi, dowodem ich męczeńskiej śmierci był fakt odnalezienia ciała w
katakumbach, często znajdowane tablice inskrypcyjne z literami D.M. (Dis Manibus)
interpretowane były jako Dei Martyr, dowód męczeństwa stanowiły również znajdo-
wane szklane ampułki, które uznawano za relikwiarze krwi (rudawe ślady korozji
stanowiły dowód)* 1. Relikwie wydobywane z katakumb „chrzczono” to znaczy nada-
wano im imiona i umieszczano w relikwiarzach. W wypadkach, kiedy w relikwiarzu
umieszczano cały szkielet, często wykonywano woskową figurę świętego, bądź maski
na twarz i ręce, twarze zasłaniano również kosztownymi tkaninami i wyszywano
szlachetnymi kamieniami, a ciała ubierano w bogate szaty. Kult relikwii szczególnie
rozwinięty był w katolickich krajach Rzeszy. Do krajów północnoeuropejskich reli-
kwie docierały znacznie rzadziej. Pozyskane relikwie umieszczano w ołtarzach naj-
częściej w mensach, wznoszono również specjalne kaplice.
Relikwie świętych katakumbowych docierały również do Polski. W samej War-
szawie było ich kilka. W r. 1642 Władysław IV przekazał pijarom szczątki ŚŚ. Pryma
i Felicjana, które uzyskał od papieża Urbana VIII. W r. 1654 Ludwika Maria podaro-
wała wizytkom relikwie Św. Romana. W r. 1687 marszałek wielki koronny Stanisław
Herakliusz Lubomirski ofiarował bernardynom w Czerniakowie relikwie Św. Bonifa-
cego, otrzymane od Innocentego XI. Z kolei relikwie Św. Felicissimy, będące darem
Innocentego XII dla prymasa Michała Stefana Radziejowskiego, zostały przekazane
do kościoła Misjonarzy. Wreszcie w r. 1746 staraniem prowincjała franciszkanów
Michała Halkiewicza sprowadzono do kościoła Franciszkanów relikwie Św. Witali-
2
sań
* Artykuł ten jest wynikiem wyjazdów inwentaryzatorskich na Białoruś i kwerend archiwalnych przepro-
wadzanych w Wilnie, dlatego w tym miejscu pragnę podziękować Pani dr Marii Kałamajskiej-Saeed i
moim „białoruskim" Przyjaciołom za życzliwość i pomoc, a przede wszystkim za to, że kiedyś dawno
zabrali mnie ze sobą na inwentaryzację.
1 A. Angenendt, Heilige und Reliquien. Die Geschichte ihres Kidtes vom friihen Christentum bis zur
Gegenwcirt, Miinchen 1994, s. 250-251; A. Legner, Reliquien in Kunst und Kult zwischen Antike und
Aufklćirung, Darmstadt 1995, s. 278-315; idem, Fides und Felix, [w:] Festschńftfur Peter Bloch zum 11.
Juli 1990, Mainz 1990, s. 173-185. Składam serdeczne podziękowania dr. Piotrowi Krasnemu za cenne
uwagi i wskazówki.
M. Mączyński, Warszawa XVII i XVIII jako centrum kultu relikwii świętych, [w:] Historyczne centrum
Warszawy. Urbanistyka, architektura, problemy konserwatorskie. Materiały sesji naukowej Warszawa,
23-24 maja 1996, Warszawa 1998, s. 80-99.
Instytut Sztuki PAN
Warszawa
WOSKOWE FIGURY Z RELIKWIAMI ŚW. KLEMENSA
BISKUPA MĘCZENNIKA Z KOŚCIOŁA W KIEMLISZKACH
I JUSTYNA MĘCZENNIKA Z KOŚCIOŁA W MOSARZU*
Od czasu odkrycia katakumb przy Via Salaria w Rzymie w r. 1578 podziemne
cmentarze wczesnochrześcijańskie stały się miejscem pozyskiwania relikwii męczen-
ników z pierwszych wieków chrześcijaństwa. Owi katakumbowi święci byli niemal
zawsze anonimowi, dowodem ich męczeńskiej śmierci był fakt odnalezienia ciała w
katakumbach, często znajdowane tablice inskrypcyjne z literami D.M. (Dis Manibus)
interpretowane były jako Dei Martyr, dowód męczeństwa stanowiły również znajdo-
wane szklane ampułki, które uznawano za relikwiarze krwi (rudawe ślady korozji
stanowiły dowód)* 1. Relikwie wydobywane z katakumb „chrzczono” to znaczy nada-
wano im imiona i umieszczano w relikwiarzach. W wypadkach, kiedy w relikwiarzu
umieszczano cały szkielet, często wykonywano woskową figurę świętego, bądź maski
na twarz i ręce, twarze zasłaniano również kosztownymi tkaninami i wyszywano
szlachetnymi kamieniami, a ciała ubierano w bogate szaty. Kult relikwii szczególnie
rozwinięty był w katolickich krajach Rzeszy. Do krajów północnoeuropejskich reli-
kwie docierały znacznie rzadziej. Pozyskane relikwie umieszczano w ołtarzach naj-
częściej w mensach, wznoszono również specjalne kaplice.
Relikwie świętych katakumbowych docierały również do Polski. W samej War-
szawie było ich kilka. W r. 1642 Władysław IV przekazał pijarom szczątki ŚŚ. Pryma
i Felicjana, które uzyskał od papieża Urbana VIII. W r. 1654 Ludwika Maria podaro-
wała wizytkom relikwie Św. Romana. W r. 1687 marszałek wielki koronny Stanisław
Herakliusz Lubomirski ofiarował bernardynom w Czerniakowie relikwie Św. Bonifa-
cego, otrzymane od Innocentego XI. Z kolei relikwie Św. Felicissimy, będące darem
Innocentego XII dla prymasa Michała Stefana Radziejowskiego, zostały przekazane
do kościoła Misjonarzy. Wreszcie w r. 1746 staraniem prowincjała franciszkanów
Michała Halkiewicza sprowadzono do kościoła Franciszkanów relikwie Św. Witali-
2
sań
* Artykuł ten jest wynikiem wyjazdów inwentaryzatorskich na Białoruś i kwerend archiwalnych przepro-
wadzanych w Wilnie, dlatego w tym miejscu pragnę podziękować Pani dr Marii Kałamajskiej-Saeed i
moim „białoruskim" Przyjaciołom za życzliwość i pomoc, a przede wszystkim za to, że kiedyś dawno
zabrali mnie ze sobą na inwentaryzację.
1 A. Angenendt, Heilige und Reliquien. Die Geschichte ihres Kidtes vom friihen Christentum bis zur
Gegenwcirt, Miinchen 1994, s. 250-251; A. Legner, Reliquien in Kunst und Kult zwischen Antike und
Aufklćirung, Darmstadt 1995, s. 278-315; idem, Fides und Felix, [w:] Festschńftfur Peter Bloch zum 11.
Juli 1990, Mainz 1990, s. 173-185. Składam serdeczne podziękowania dr. Piotrowi Krasnemu za cenne
uwagi i wskazówki.
M. Mączyński, Warszawa XVII i XVIII jako centrum kultu relikwii świętych, [w:] Historyczne centrum
Warszawy. Urbanistyka, architektura, problemy konserwatorskie. Materiały sesji naukowej Warszawa,
23-24 maja 1996, Warszawa 1998, s. 80-99.