DOI Artikel:
Krasny, Piotr; Sito, Jakub: "Pan Piotr Polejowski snycyrz lwowski" i jego dzieła w kościele Franciszkanów w Przemyślu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25724#0181
..Pan Piotr Polejowski snycyrz lwowski” i jego dzieła w ...
179
monasterzycki ołtarz był pierwszym dziełem Meretyna w zakresie „małej architektu-
ry”, w którym pojawił się bardzo charakterystyczny motyw faliście wygiętych krót-
kich odcinków belkowań i krańców przyczółków oraz podobnie pofalowanych ścia-
nek piedestałów. Owo rozwiązanie, odgrywające ważną rolę w zdynamizowaniu
struktury ołtarza przemyskiego, mogło także nawiązywać do monumentalnej architek-
tury Meretyna, na przykład do szczytu ratusza w Buczaczu.
Ambona w kościele franciszkanów w Przemyślu należy do grupy kazalnic po-
wstałych w środowisku lwowskim w 2. połowie w. XVIII, naśladujących wiernie
formy ambony w Horodence (il. 22), zaprojektowanej przez Meretyna i zrealizowanej
przez Pinsla20. Spośród tych dzieł jest ona jednak najbardziej wierna pierwowzorowi,
różniąc się niemal wyłącznie programem ikonograficznym i charakterem późnoroko-
kowego ornamentu.
Rzeźby Piotra Polejowskiego wykazują także bardzo wyraźne podobieństwa do
dzieł Pinsla. Uderza na przykład zbieżność schematu kompozycyjnego klęczących
figur Wiary i Nadziei z Przemyśla do aniołów adorujących krucyfiks w ołtarzu głów-
nym kościoła w Hodowicy (il. 24-26)29 30, widoczna w dynamicznym wysunięciu jednej
nogi i szerokim geście rąk, wyrażającym modlitewny zachwyt. Warto także zauwa-
żyć, że przemyska figura Św. Piotra wiernie powtarza układ pinslowskiego posągu
Św. Józefa na ołtarzu głównym świątyni w Horodence’1.
Podobieństwa figur franciszkańskiego ołtarza do dzieł Pinsla nie ograniczają się
jednak wyłącznie do zbieżności schematów kompozycyjnych. Przede wszystkim
trzeba podkreślić bardzo wysoką klasę rzeźby Polejowskiego, zbliżającą się chwilami
do poziomu Pinsla. Zachowując pinslowski monumentalizm formy, rzeźbiarz nasz
dążył jednocześnie - podobnie jak buczacki mistrz (por. il. 5, 26) - do patosu i silnej
ekspresji, stosując podobnie drapieżną charakterystykę postaci ludzkiej, nie stroniąc
przy tym od silnych deformacji anatomicznych, przydających, zwłaszcza twarzom,
dramatycznego charakteru. Owa odważna stylizacja widoczna jest zwłaszcza w
znacznym zapadnięciu policzków i kości skroniowych, uwypukleniu czoła oraz po-
głębieniu oczodołów czy wygarbieniu nosów o gruzełkowatych zgrubieniach. Pin-
slowski charakter mają także głęboko podcinane powieki i nozdrza, dłonie o długich,
przedziwnie powyginanych, „szponiastych” palcach z mocno zaznaczonymi stawami
i nastrzępione, potargane włosy i brody, rzeźbione z użyciem świdra. Podobne roz-
architektury projektowane przez tego architekta. Na temat wyposażenia monasterzyskiego najwięcej pi-
sali: Z. Hornung, Antoni Osiński, najwybitniejszy rzeźbiarz lwowski XVIII stulecia, Lwów 1937, s. 24-
26; T. Mańkowski, Lwowska rzeźba rokokowa, Lwów 1937, s. 78-79; Z. Hornung, Na marginesie osta-
nich badań nad rzeźbą lwowską XVIII wieku, „BHS”, 7, 1939, s. 137-144; idem. Majster Pinsel..., s. 85-
90; B. Woznycki, Mistrz Pinsel. Legenda i rzeczywistość, Warszawa 1990; K. Kalinowski, Teatr i Mi-
styka. Rzeźba barokowa pomiędzy Wschodem a Zachodem, katalog wystawy w Muzeum Narodowym w
Poznaniu, Poznań 1993, poz. II.80-II.8l; J.K. Ostrowski, Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Naj-
świętszej Marii Panny w Monasterzyskach, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach
wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. I, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego wojewódz-
twa ruskiego, t. 4, red. J.K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 83-94.
29 Repliką z Horodenki, poza zabytkiem przemyskim, jest też jest ambona i chrzcielnica w Monasterzy-
skach, rysunkowy projekt ambony do katedry lwowskiej, a do pewnego stopnia także kazalnice w ko-
ściołach w Hodowicy i Nawarii.
'° Zob. zwłaszcza: J.K. Ostrowski, W kręgu mistrza Pinsla. W związku z wystawą w Oleska i we Lwowie,
,,FHA”, 26, 1990, s. 156-157; idem, Kościół parafialny w Hodowicy..., s. 34, 37, il. 114, 115; idem, A
Great Baroąue Master..., s. 202, 205-206.
11 Zob. Hornung, Majster Pinsel..., s. 77-78, il. 69, 154.
179
monasterzycki ołtarz był pierwszym dziełem Meretyna w zakresie „małej architektu-
ry”, w którym pojawił się bardzo charakterystyczny motyw faliście wygiętych krót-
kich odcinków belkowań i krańców przyczółków oraz podobnie pofalowanych ścia-
nek piedestałów. Owo rozwiązanie, odgrywające ważną rolę w zdynamizowaniu
struktury ołtarza przemyskiego, mogło także nawiązywać do monumentalnej architek-
tury Meretyna, na przykład do szczytu ratusza w Buczaczu.
Ambona w kościele franciszkanów w Przemyślu należy do grupy kazalnic po-
wstałych w środowisku lwowskim w 2. połowie w. XVIII, naśladujących wiernie
formy ambony w Horodence (il. 22), zaprojektowanej przez Meretyna i zrealizowanej
przez Pinsla20. Spośród tych dzieł jest ona jednak najbardziej wierna pierwowzorowi,
różniąc się niemal wyłącznie programem ikonograficznym i charakterem późnoroko-
kowego ornamentu.
Rzeźby Piotra Polejowskiego wykazują także bardzo wyraźne podobieństwa do
dzieł Pinsla. Uderza na przykład zbieżność schematu kompozycyjnego klęczących
figur Wiary i Nadziei z Przemyśla do aniołów adorujących krucyfiks w ołtarzu głów-
nym kościoła w Hodowicy (il. 24-26)29 30, widoczna w dynamicznym wysunięciu jednej
nogi i szerokim geście rąk, wyrażającym modlitewny zachwyt. Warto także zauwa-
żyć, że przemyska figura Św. Piotra wiernie powtarza układ pinslowskiego posągu
Św. Józefa na ołtarzu głównym świątyni w Horodence’1.
Podobieństwa figur franciszkańskiego ołtarza do dzieł Pinsla nie ograniczają się
jednak wyłącznie do zbieżności schematów kompozycyjnych. Przede wszystkim
trzeba podkreślić bardzo wysoką klasę rzeźby Polejowskiego, zbliżającą się chwilami
do poziomu Pinsla. Zachowując pinslowski monumentalizm formy, rzeźbiarz nasz
dążył jednocześnie - podobnie jak buczacki mistrz (por. il. 5, 26) - do patosu i silnej
ekspresji, stosując podobnie drapieżną charakterystykę postaci ludzkiej, nie stroniąc
przy tym od silnych deformacji anatomicznych, przydających, zwłaszcza twarzom,
dramatycznego charakteru. Owa odważna stylizacja widoczna jest zwłaszcza w
znacznym zapadnięciu policzków i kości skroniowych, uwypukleniu czoła oraz po-
głębieniu oczodołów czy wygarbieniu nosów o gruzełkowatych zgrubieniach. Pin-
slowski charakter mają także głęboko podcinane powieki i nozdrza, dłonie o długich,
przedziwnie powyginanych, „szponiastych” palcach z mocno zaznaczonymi stawami
i nastrzępione, potargane włosy i brody, rzeźbione z użyciem świdra. Podobne roz-
architektury projektowane przez tego architekta. Na temat wyposażenia monasterzyskiego najwięcej pi-
sali: Z. Hornung, Antoni Osiński, najwybitniejszy rzeźbiarz lwowski XVIII stulecia, Lwów 1937, s. 24-
26; T. Mańkowski, Lwowska rzeźba rokokowa, Lwów 1937, s. 78-79; Z. Hornung, Na marginesie osta-
nich badań nad rzeźbą lwowską XVIII wieku, „BHS”, 7, 1939, s. 137-144; idem. Majster Pinsel..., s. 85-
90; B. Woznycki, Mistrz Pinsel. Legenda i rzeczywistość, Warszawa 1990; K. Kalinowski, Teatr i Mi-
styka. Rzeźba barokowa pomiędzy Wschodem a Zachodem, katalog wystawy w Muzeum Narodowym w
Poznaniu, Poznań 1993, poz. II.80-II.8l; J.K. Ostrowski, Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Naj-
świętszej Marii Panny w Monasterzyskach, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach
wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. I, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego wojewódz-
twa ruskiego, t. 4, red. J.K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 83-94.
29 Repliką z Horodenki, poza zabytkiem przemyskim, jest też jest ambona i chrzcielnica w Monasterzy-
skach, rysunkowy projekt ambony do katedry lwowskiej, a do pewnego stopnia także kazalnice w ko-
ściołach w Hodowicy i Nawarii.
'° Zob. zwłaszcza: J.K. Ostrowski, W kręgu mistrza Pinsla. W związku z wystawą w Oleska i we Lwowie,
,,FHA”, 26, 1990, s. 156-157; idem, Kościół parafialny w Hodowicy..., s. 34, 37, il. 114, 115; idem, A
Great Baroąue Master..., s. 202, 205-206.
11 Zob. Hornung, Majster Pinsel..., s. 77-78, il. 69, 154.