Instytut Historii Sztuki <Krakau> [Hrsg.]: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej (5.2003)

186

Piotr Krasny, Jakub Sito

Charakterystyczne, nerwowo wycinane „cętki” można dostrzec na wielu rzeź-
bach wykonanych w latach sześćdziesiątych w. XVIII, głównie do świątyń fundowa-
nych przez Mikołaja Potockiego w jego buczackich dobrach. Największe zespoły
takich figur zdobią ołtarz główny kościoła parafialnego w Buczaczu (il. 27-28) z
około r. 1765 i stanowią część wyposażenia cerkwi Pokrowy w tym mieście. Jak
zauważa Ostrowski, twórca owych rzeźb, dysponujący znakomitą techniką snycerską,
naśladował konsekwentnie najciekawsze schematy kompozycyjne wypracowane
przez Pinsla, a także charakterystyczne dla tego artysty deformacje anatomiczne,
czytelne zwłaszcza w przesadnym wysuszeniu twarzy o poszerzonych kościach skro-
niowych i szponiastym kształtowaniu dłoni i stóp97. Na pierwszy rzut oka formy jego
rzeźb odbieramy więc jako bardzo bliskie rozwiązaniom charakterystycznym dla dzieł
Piotra Polejowskiego. Zauważmy jednak, że wspomniane tu buczackie figury różnią
się zarówno od dzieł Pinsla, jak i Polejowskiego dość spokojnym upozowaniem,
schematyczną, nieco „ociężałą” gestykulacją, a także stosunkowo sztywnym drapo-
waniem szat w łamiące się i splatające ze sobą bryty materii. Przede wszystkim warto
jednak podkreślić, że twórca rzeźb w ołtarzu głównym w Buczaczu przestylizował
drapieżne, „ptasie" formy twarzy rzeźb Pinsla, nadając im charakter fantazyjnego
ornamentu, „wypranego” w znacznym stopniu z pinslowskiego dramatyzmu, zacho-
wanego jak wiemy w dziełach Polejowskiego.

Wydaje się zatem, że wśród współpracowników Pinsla najwcześniej usamo-
dzielnili się dwaj rzeźbiarze, których łączył zbliżony sposób stylizacji fizjonomii i
dłoni, a także charakterystyczna formuła ożywiania powierzchni szat, ale różnił zde-
cydowanie stosunek do pinslowskiego dramatyzmu i patosu. Piotr Polejowski starał
się kontynuować pełen dynamizmu, siły i ekspresji styl mistrza, zaś ów drugi artysta
skłaniał się raczej w stronę rokokowej galanterii i wysubtelniania form. Identyfikacja
owego rzeźbiarza przy obecnym stanie badań nie jest możliwa, wydaje się jednak
bardzo ważnym zadaniem dla badaczy dziejów lwowskiej rzeźby rokokowej.

Nam pozostaje stwierdzić, że właśnie ów twórca zajął miejsce Pinsla na dworze
Mikołaja Potockiego, a więc zapewne odziedziczył po tym artyście wzorniki, rysunki
i modele rzeźbiarskie. Polejowski prowadził samodzielną działalność artystyczną już
w r. 1760, a więc jeszcze przed śmiercią Pinsla, która nastąpiła w r. 1761 lub 176298.
Wydaje się więc, że artysta ten opuścił Buczacz po śmierci Meretyna w r. 1759, która
musiała zapoczątkować rozpad firmy owego architekta57 * 59. Nie jest zatem prawdopo-
dobne, aby wszedł w posiadanie pomocy warsztatowych należących do Pinsla. Mimo
tego właśnie Piotr Polejowski zrozumiał najlepiej pryncypia sztuki owego mistrza,
choć daleki był od jej mechanicznego, epigońskiego naśladowania. Tylko w niewiel-
kim stopniu interesowała go geometryczna stylizacja draperii, ujawniająca się w póź-
nych dzieła Pinsla, która szczególny sposób fascynowała mniej lub bardziej zdolnych
snycerzy lwowskich doby rokoka. Od swojego mistrza przejął za to rozwiązania,
które stanowiły differentiam specificam jego niezwykłego ekspresyjnego stylu, mia-

57 J.K. Ostrowski, Z problematyki autorskiej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII, [w:] SKW, [ t. 1J, red.
J.K. Ostrowski, s. 85. Porównanie form aniołów z ołtarza głównego w kościele w Hodowicy i posągów z
ołtarza głównego fary w Buczaczu wyklucza - naszym zdaniem - tezę, że figury te są dziełem jednego
rzeźbiarza. Por. Ostrowski, Kościół parafialny p.w. Wszystkich świętych w Hoclowicy..., s. 37.

s P. Krasny, J.K. Ostrowski, Wiadomości biograficzne na temat Jana Jerzego Pinsla, ,,BHS”, 57, 1995, s.
340.

V) Krasny, Bernard Meretyn..., s. 41-43.