DOI Artikel:
Skrabski, Józef: Fundacje artystyczne Sanguszków ze sławuty
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.22261#0165
Sztuka kresów wschodnich, t. 6
Kraków 2006
Józef Skrabski
Wydział Historii Kościoła PAT
Katedra Historii Sztuki Sakralnej Nowożytnej
Kraków
FUNDACJE ARTYSTYCZNE SANGUSZKÓW ZE SŁAWUTY
W piątym tomie (drugiego wydania) monumentalnego dzieła Romana Aftanazego
Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej zostały omówione najważniejsze
siedziby Sanguszków we wschodniej części Wołynia, w tym położone nad Horyniem
zespoły pałacowe w Zasławiu i Sławucie1. Pierwsza z miejscowości była znaczącym
ośrodkiem dworskim w czasach Pawła Karola i Barbary Sanguszków, druga - dopiero
w okresie przynależności do ich synów, wnuków i prawnuków. Dzieje pałacu w Za-
sławiu zostały uzupełnione o nowe informacje pochodzące z archiwum Sanguszków
na Wawelu2. Przygotowanie kolejnego, szóstego tomu Sztuki kresów wschodnich i de-
dykowanie go Romanowi Aftanazemu, wybitnemu badaczowi wschodnich obszarów
dawnej Rzeczypospolitej, stało się inspiracją do zaprezentowania wiadomości o dru-
giej, mniej znanej historykom sztuki siedzibie tej rodziny, w Sławucie. Bogaty materiał
archiwalny ujawnił także interesujące wiadomości o fundacjach Sanguszków w innych
miejscowościach położonych we wschodniej i południowej części Wołynia3.
Sławuta, niewielkie miasteczko położone na północny-wschód od Zasławia, w za-
kolu Horynia, została założona przez Jerzego Zasławskiego, przywilejem podpisanym
23 IV 16334. Teofila Ludwika Zasławska wniosła Sławutę w posagu Józefowi Lubo-
mirskiemu, marszałkowi wielkiemu koronnemu, a ich córka Marianna, Pawłowi
Karolowi Sanguszce (1695-1750), marszałkowi wielkiemu litewskiemu. W czasach
Zasławskich, Lubomirskich i Pawła Karola Sanguszki Sławuta nie wyróżniała się ni-
czym szczególnym wśród miejscowości wchodzących w skład klucza zasławskiego;
wręcz przeciwnie, pozostawała w cieniu prężnie rozwijającego się Ostroga, Dubna,
czy pobliskiego Zasławia. Była to niewielka osada, z małym rynkiem i kilkoma uli-
cami. Nad stawem, utworzonym z rozlewającego się Horynia, stały dwa młyny, a w
pobliżu rynku - drewniana cerkiew Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Starania
o prawa miejskie, uwieńczone sukcesem w r. 1754, przyczyniły się do powstania
drewnianego ratusza. „Zamek” właścicieli, położony nad rzeką, powstały zapewne
w czasach Lubomirskich, został usytuowany na rozległym piaszczystym wzniesieniu.
1 R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 5, Województwo wołyńskie.
Warszawa 1994, s. 464-472, 611-624.
2 J. Winiewicz, Biografia i działalność Pawła Fontany w świetle dworu Sanguszków, „BHS”, 49,1987,
s. 323-332; J. Skrabski, Pałac Sanguszków w Zasławiu, „PW”, 7, 2001, s. 1169-1178.
3 Już po złożeniu do druku niniejszego tekstu okazało się, że dzieje pałacu w Sławicie opublikował
w oparciu o te same zespoły archiwalne Władysław Berkowski (W. Berkowski, Sławuta jako re-
zydencja książąt Sanguszków od końca w. XVIII do pocz. w. XX, „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty
Muzealne”, 2, Twierdze kresowe Rzeczypospolitej, red. P. Kondraciuk, J. Kuśnierz, A. Urbański,
Zamość 2004, s. 155-162). Niestety, autor nie wykorzystał w pełni istniejących zasobów źród-
łowych, co tym bardziej uzasadnia niniejszą prezentację dziejów pałacu i charakterystykę jego
form architektonicznych.
4 APKr., O/W, AS, sygn. 64/13, Przywilej Jerzego Zasławskiego dla Sławuty, 23 IV 1633.
Kraków 2006
Józef Skrabski
Wydział Historii Kościoła PAT
Katedra Historii Sztuki Sakralnej Nowożytnej
Kraków
FUNDACJE ARTYSTYCZNE SANGUSZKÓW ZE SŁAWUTY
W piątym tomie (drugiego wydania) monumentalnego dzieła Romana Aftanazego
Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej zostały omówione najważniejsze
siedziby Sanguszków we wschodniej części Wołynia, w tym położone nad Horyniem
zespoły pałacowe w Zasławiu i Sławucie1. Pierwsza z miejscowości była znaczącym
ośrodkiem dworskim w czasach Pawła Karola i Barbary Sanguszków, druga - dopiero
w okresie przynależności do ich synów, wnuków i prawnuków. Dzieje pałacu w Za-
sławiu zostały uzupełnione o nowe informacje pochodzące z archiwum Sanguszków
na Wawelu2. Przygotowanie kolejnego, szóstego tomu Sztuki kresów wschodnich i de-
dykowanie go Romanowi Aftanazemu, wybitnemu badaczowi wschodnich obszarów
dawnej Rzeczypospolitej, stało się inspiracją do zaprezentowania wiadomości o dru-
giej, mniej znanej historykom sztuki siedzibie tej rodziny, w Sławucie. Bogaty materiał
archiwalny ujawnił także interesujące wiadomości o fundacjach Sanguszków w innych
miejscowościach położonych we wschodniej i południowej części Wołynia3.
Sławuta, niewielkie miasteczko położone na północny-wschód od Zasławia, w za-
kolu Horynia, została założona przez Jerzego Zasławskiego, przywilejem podpisanym
23 IV 16334. Teofila Ludwika Zasławska wniosła Sławutę w posagu Józefowi Lubo-
mirskiemu, marszałkowi wielkiemu koronnemu, a ich córka Marianna, Pawłowi
Karolowi Sanguszce (1695-1750), marszałkowi wielkiemu litewskiemu. W czasach
Zasławskich, Lubomirskich i Pawła Karola Sanguszki Sławuta nie wyróżniała się ni-
czym szczególnym wśród miejscowości wchodzących w skład klucza zasławskiego;
wręcz przeciwnie, pozostawała w cieniu prężnie rozwijającego się Ostroga, Dubna,
czy pobliskiego Zasławia. Była to niewielka osada, z małym rynkiem i kilkoma uli-
cami. Nad stawem, utworzonym z rozlewającego się Horynia, stały dwa młyny, a w
pobliżu rynku - drewniana cerkiew Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Starania
o prawa miejskie, uwieńczone sukcesem w r. 1754, przyczyniły się do powstania
drewnianego ratusza. „Zamek” właścicieli, położony nad rzeką, powstały zapewne
w czasach Lubomirskich, został usytuowany na rozległym piaszczystym wzniesieniu.
1 R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 5, Województwo wołyńskie.
Warszawa 1994, s. 464-472, 611-624.
2 J. Winiewicz, Biografia i działalność Pawła Fontany w świetle dworu Sanguszków, „BHS”, 49,1987,
s. 323-332; J. Skrabski, Pałac Sanguszków w Zasławiu, „PW”, 7, 2001, s. 1169-1178.
3 Już po złożeniu do druku niniejszego tekstu okazało się, że dzieje pałacu w Sławicie opublikował
w oparciu o te same zespoły archiwalne Władysław Berkowski (W. Berkowski, Sławuta jako re-
zydencja książąt Sanguszków od końca w. XVIII do pocz. w. XX, „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty
Muzealne”, 2, Twierdze kresowe Rzeczypospolitej, red. P. Kondraciuk, J. Kuśnierz, A. Urbański,
Zamość 2004, s. 155-162). Niestety, autor nie wykorzystał w pełni istniejących zasobów źród-
łowych, co tym bardziej uzasadnia niniejszą prezentację dziejów pałacu i charakterystykę jego
form architektonicznych.
4 APKr., O/W, AS, sygn. 64/13, Przywilej Jerzego Zasławskiego dla Sławuty, 23 IV 1633.