DOI Artikel:
Betlej, Andrzej: Naufragio ereptis?
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.73729#0014
12
Andrzej Betlej
byłoby rzeczą, gdyby to Album dla braków środków materialnych, nie mogło się
na świat ukazać, i gdyby nawet ani śladu nie pozostało po tych zbiorach szacow-
nych, co się mają wkrótce rozproszyć, a są częścią dobra pospolitego i stąd powin-
nyby wszystkich obchodzić"3.
Prezentowany „Album" nie jest oczywiście tożsamy ze wspomnianymi powyżej,
ale wydaje się, że stanowi właśnie część zamierzonej i prowadzonej akcji groma-
dzenia pamiątek. Warto dodać, że w przypadku dwóch pozycji zaznaczono odnośnik
do całkowicie nieznanego „katalogu" (nr 126 - poz. 271 oraz nr 151 - poz. 694).
Kolekcjoner podzielił zgromadzone skrawki na kilka grup, kierując się rodzaja-
mi i technikami wykonania tkanin - są to kolejno: „Perkale", „Petinety i koronki",
„Adamaszki i atłasy", „Materie jedwabne", „Materie ze złotem i srebrem, lamy, złoto
i srebrogłowy, „Materie z szychem miedzianym", „Gobelinki", „Krepiny, taśmy, etc",
„Galony, fręzle itp. złoto- i srebro-lite", „Złote i srebrne koronki", „Hafty rozmaite",
„Materie nowe (w. XIX) azyatyckie. Okazy wzięte w Magazynie Wschodnim w Pe-
tersburgu" oraz „Dodatki". Całą księgę otwiera jednak przykład nie będący tkaniną
(„Pergaminy").
Najciekawszym zagadnieniem jest jednak kwestia pochodzenia zebranych oka-
zów. Największa grupa tkanin pochodzi z obić ścian i mebli pałacu w Wiśniowcu
(nry 2, 7, 8, 9, 16, 17, 46, 47, 82, 89, 99, 118, 120, 122, 123)4, a także z wyróżnionych
mobiliów - łoża i baldachimu nad nim, łączonego z królem Michałem Korybutem
Wiśniowieckim (nry 97, 98, 119, 121); sań, według tradycji należących do carycy
Maryny Mniszchównej (nr 81), karety Stanisława Augusta Poniatowskiego jaką
miał ofiarować Urszuli z Zamoyskich Mniszchowej (nry 86, 88)5 oraz karety samych
Mniszchów (z interesującą tkaniną ze znakiem herbowym, nr 90). Szczególne zna-
czenie dla Eysymonta miały właśnie fragmenty pochodzące z przedmiotów, które
były związane z konkretnymi postaciami historycznymi. Poza wspomnianymi wyżej
w zbiorze znalazły swe miejsce tkaniny z taboretu Stanisława Augusta Poniatowskie-
go (nry 83, 103).
Kolejny zespół to tkaniny pochodzące z wystroju wnętrza i wyposażenia dawne-
go kościoła pokarmelitańskiego w Wiśniowcu (podówczas już cerkwi) - gdzie m.in.
wyróżniono tkaniny (przede wszystkim ornaty) z fundacji Gryzeldy z Zamoyskich
ks. Wiśniowieckiej6 (nry 6, 56, 117, 152); Tekli z Radziwiłłów Wiśniowieckiej7 (nry
59, 96) oraz pozostałe utensylia (palka - 18; nry 87, 93, 94 i 116 - antependium).
3 F.M. Eysymont, Na zamku wiśniowieckim, „Kłosy", nr 632; 634, 1877, s. 92-93, 116-122; R. Afta-
nazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczpospolitej, t. 5: Województwo wołyńskie, Wrocław
1994, s. 586.
4 Na temat wystroju zamku wiśniowieckiego zob. Aftanazy, op. cit., s. 542-574; A. Betlej, A. Dwo-
rzak, A. Markiewicz, Pałac w Wiśniowcu w świetle inwentarzy staropolskich, Kraków 2016 (Mate-
riały do dziejów sztuki i kultury w XVII i XVIII wieku, t. 3, red. A. Betlej).
5 Karety opisywał Eysymont, op. cit., s. 117; zob. też Aftanazy, op cit., s. 567-568. Obie karety zostały
także wymienione w spisie zatytułowanym Pogląd ogólny na zabytki polskie, przedmioty sztuk pięk-
nych znajdujące się na Zamku Wiśniowieckim, sporządzonym ok. r. 1877; zob. Betlej, Markiewicz,
Dworzak, op. cit., s. 154.
6 Gryzelda Konstancja z Zamoyskich Wiśniowiecka (1623-1672), żona księcia Jeremiego Wiśnio-
wieckiego, córka Tomasza Zamoyskiego, matka króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Zob.
I. Czamańska, Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań 2008, s. 218-231.
7 Zob. niżej przyp. 9.
Andrzej Betlej
byłoby rzeczą, gdyby to Album dla braków środków materialnych, nie mogło się
na świat ukazać, i gdyby nawet ani śladu nie pozostało po tych zbiorach szacow-
nych, co się mają wkrótce rozproszyć, a są częścią dobra pospolitego i stąd powin-
nyby wszystkich obchodzić"3.
Prezentowany „Album" nie jest oczywiście tożsamy ze wspomnianymi powyżej,
ale wydaje się, że stanowi właśnie część zamierzonej i prowadzonej akcji groma-
dzenia pamiątek. Warto dodać, że w przypadku dwóch pozycji zaznaczono odnośnik
do całkowicie nieznanego „katalogu" (nr 126 - poz. 271 oraz nr 151 - poz. 694).
Kolekcjoner podzielił zgromadzone skrawki na kilka grup, kierując się rodzaja-
mi i technikami wykonania tkanin - są to kolejno: „Perkale", „Petinety i koronki",
„Adamaszki i atłasy", „Materie jedwabne", „Materie ze złotem i srebrem, lamy, złoto
i srebrogłowy, „Materie z szychem miedzianym", „Gobelinki", „Krepiny, taśmy, etc",
„Galony, fręzle itp. złoto- i srebro-lite", „Złote i srebrne koronki", „Hafty rozmaite",
„Materie nowe (w. XIX) azyatyckie. Okazy wzięte w Magazynie Wschodnim w Pe-
tersburgu" oraz „Dodatki". Całą księgę otwiera jednak przykład nie będący tkaniną
(„Pergaminy").
Najciekawszym zagadnieniem jest jednak kwestia pochodzenia zebranych oka-
zów. Największa grupa tkanin pochodzi z obić ścian i mebli pałacu w Wiśniowcu
(nry 2, 7, 8, 9, 16, 17, 46, 47, 82, 89, 99, 118, 120, 122, 123)4, a także z wyróżnionych
mobiliów - łoża i baldachimu nad nim, łączonego z królem Michałem Korybutem
Wiśniowieckim (nry 97, 98, 119, 121); sań, według tradycji należących do carycy
Maryny Mniszchównej (nr 81), karety Stanisława Augusta Poniatowskiego jaką
miał ofiarować Urszuli z Zamoyskich Mniszchowej (nry 86, 88)5 oraz karety samych
Mniszchów (z interesującą tkaniną ze znakiem herbowym, nr 90). Szczególne zna-
czenie dla Eysymonta miały właśnie fragmenty pochodzące z przedmiotów, które
były związane z konkretnymi postaciami historycznymi. Poza wspomnianymi wyżej
w zbiorze znalazły swe miejsce tkaniny z taboretu Stanisława Augusta Poniatowskie-
go (nry 83, 103).
Kolejny zespół to tkaniny pochodzące z wystroju wnętrza i wyposażenia dawne-
go kościoła pokarmelitańskiego w Wiśniowcu (podówczas już cerkwi) - gdzie m.in.
wyróżniono tkaniny (przede wszystkim ornaty) z fundacji Gryzeldy z Zamoyskich
ks. Wiśniowieckiej6 (nry 6, 56, 117, 152); Tekli z Radziwiłłów Wiśniowieckiej7 (nry
59, 96) oraz pozostałe utensylia (palka - 18; nry 87, 93, 94 i 116 - antependium).
3 F.M. Eysymont, Na zamku wiśniowieckim, „Kłosy", nr 632; 634, 1877, s. 92-93, 116-122; R. Afta-
nazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczpospolitej, t. 5: Województwo wołyńskie, Wrocław
1994, s. 586.
4 Na temat wystroju zamku wiśniowieckiego zob. Aftanazy, op. cit., s. 542-574; A. Betlej, A. Dwo-
rzak, A. Markiewicz, Pałac w Wiśniowcu w świetle inwentarzy staropolskich, Kraków 2016 (Mate-
riały do dziejów sztuki i kultury w XVII i XVIII wieku, t. 3, red. A. Betlej).
5 Karety opisywał Eysymont, op. cit., s. 117; zob. też Aftanazy, op cit., s. 567-568. Obie karety zostały
także wymienione w spisie zatytułowanym Pogląd ogólny na zabytki polskie, przedmioty sztuk pięk-
nych znajdujące się na Zamku Wiśniowieckim, sporządzonym ok. r. 1877; zob. Betlej, Markiewicz,
Dworzak, op. cit., s. 154.
6 Gryzelda Konstancja z Zamoyskich Wiśniowiecka (1623-1672), żona księcia Jeremiego Wiśnio-
wieckiego, córka Tomasza Zamoyskiego, matka króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Zob.
I. Czamańska, Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań 2008, s. 218-231.
7 Zob. niżej przyp. 9.