Zabytkowe paramenta i szaty liturgiczne w katedrze w Pińsku

153

Zachował się, wzmiankowany w akcie wizytacji z r. 181824 barokowy relikwiarz
Krzyża Św. wykonany w 1. połowie w. XVIII. Na wysokiej owalnej stopie o fali-
stym narysie, zdobionej pękami kwiatów i owoców oraz uskrzydlonymi główkami
anielskim, pełnoplastycznymi w części górnej. Interesujący jest figuralny trzon
w formie odlewanej postaci Matki Boskiej Bolesnej ustawionej na spłaszczonym no-
dusie z główkami anielskimi. Puszkę w kształcie krzyża otacza ażurowa gloria z wici
akantowej z uskrzydlonymi anielskimi główkami wśród obłoków. Nie posiada ona
żadnych cech złotniczych, jednak wysoka klasa artystyczna każe uznać go za import,
być może również z Gdańska lub Prus.
Wśród paramentów wzmiankowanych w aktach wizytacji25 znajduje się również
barokowy pacyfikał z około połowy w. XVII (il. 7). Jego proweniencję poświadcza
również umieszczona na stopie inskrypcja. Ośmiolistna, owalna stopa opatrzona jest
rytowanymi w kartuszach herbami z siglami: 1. Ogończyk, w polu sigle ZL DZ PP, 2.
Gryf, obok sigle ZL DZ P(?) 3. Godziemba z siglami obok ZL DZ PP, 4. Prus z sigla-
mi w polu AZ DZ, 5. Leliwa na węższym polu z siglami obok ZZ DK oraz inskrypcją
własnościową C(onventus) Pins(censis) F(ranciscanorum). Krzyż o trójlistnych za-
kończeniach ramion, z odlewaną pasyjką i plakietami z przedstawieniami Ewangeli-
stów na zakończeniach ramion, na odwrociu zaś ma rytowany ornament okuciowy
a na skrzyżowaniu ramion kolistą puszka na relikwie. Jednym z nielicznych sygno-
wanych wyrobów jest prosty, gładki kielich opatrzony cechami miejską Gdańska z lat
1701-34 oraz inicjałową złotnika Nathanaela Schlaubitza26.
Najmłodszą metrykę ma neobarokowy krzyż z ok. połowy w. XIX (U. 8, 9). Wykonany
w misterny sposób ze złoconego mosiądzu, kameryzowany szkłem ołowiowym i inkru-
stowany masą perłową, w bardzo udatny sposób naśladuje wyroby siedemnastowieczne.
Kwadratowa podstawa o wyciętych narożach, z nóżkami w formie palmet, ozdobiona
jest rytowanym ornamentem okuciowym i plecionką roślinną oraz pełnoplastycznymi
Arma Passionis. Górna część podstawy kameryzowana jest rubinowymi i szmaragdo-
wymi szkłami ołowiowymi w oprawie kasztowej. Krzyż inkrustowany na awersie masą
perłową, u nasady umieszczono szkło szmaragdowe, w sercowatej kasztowej oprawie
z płomieniem u góry oraz banderolę z cytatem ze św. Brygidy: „Amor meus Crucifixus
est". Odlewana pasyjka została starannie cyzelowana, na krzyżu umieszczono wydatny
titulus, na zakończeniu ramion oraz poniżej pasyjki plakiety - uskrzydlone główki aniel-
skie, na ramionach zaś szkła rubinowe o łezkowatym kształcie. Krucyfiks ten nie ma
żadnych cech złotniczych, jest to jednak bez wątpienia import, zapewne z terenu Nie-
miec, gdzie tego rodzaju neostylowe wyroby złotnicze, wykonane z dużym znawstwem
epoki były popularne. Przed II wojną stanowił własność kościoła parafialnego pw. Pod-
wyższenia Krzyża Św. w Brześciu, gdzie był sfotografowany przez Stanisława Bochniga
w r. 1929. Powstanie obecnego kościoła w Brześciu w latach 1849-56 jest dodatkowym
argumentem na datowanie krucyfiksu na 3. ćw. w. XIX. Jego niewielka skala (wysokość
około 30 cm) pozwala jednak przypuszczać, że był on pierwotnie przeznaczony do de-
wocji prywatnej, a w kościele parafialnym w Brześciu znalazł się później.

24 NHAB, 1781-27-318, Akt wizyty klasztoru franciszkańskiego pińskiego (...) sporządzony roku 1818,
miesiąca decembra, dnia 2, k. lv.

25 Ibidem, k. lv.

26 Gradowski, Kasprzak-Miler, op. cit., s. 119; Gradowski, op. cit., s. 69; ...łyżek srebrnych dwa tuziny"
.., s. 185, poz. 142.