DOI chapter:
Lileyko, Jerzy: Widoki i plany Warszawy wykonane w latach 1733-1740, tak zwane Elekcyjne. Przyczynek do związków polityki i sztuki
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.66252#0100
94
Jerzy Lileyko
Widok Warszawy od strony Wisły, mimo że ozdobiony skromniejszą dekora-
cją i rysunkowo mniej precyzyjny od widoku z 1740 r., w pierwotnym zamyśle
miał należeć do omawianej serii. Wskazuje na to przedstawienie Zamku Kró-
lewskiego w takiej formie architektonicznej, jaką miał uzyskać dopiero za kilka
lat. Taki „przyszłościowy” sposób przedstawiania budowli, które miały być
przebudowane, stosowano nader często, zwłaszcza wtedy, kiedy widoki te za-
mierzano powielić techniką graficzną. Miało to zapobiegać szybkiej dezaktuali-
zacji tych widoków. W tym jednak wypadku nie można wykluczyć także inten-
cji propagandowych. Zamek ukazany w nowej, okazalszej formie mógł dodat-
kowo świadczyć na korzyść kwestionowanego elekta, pokazując jego troskę o
upiększenie oficjalnej rezydencji królewskiej i siedziby Sejmu Rzeczypospolitej
Obojga Narodów. Wprawdzie decyzję przebudowy podjął Sejm, a August III
tym przedsięwzięciem mało się interesował69, ale fakt przebudowy został
zręcznie wykorzystany propagandowo.
Jeszcze bardziej wyraźne intencje propagandowe podyktowały dobór siedmiu
pałaców ukazanych na panneaux. Nie chodziło - jak się niekiedy sądzi - o
utrwalenie widoku najokazalszych rezydencji warszawskich, lecz o rangę i
urzędy sprawowane przez ich właścicieli. Fakt, że na czterech panneaux wid-
nieją budowle projektowane przez Tylmana (Marywil, pałace - Saski, Sando-
mierski i Krasińskich), jest tylko przypadkiem i nie może być rozumiany jako
choćby pośrednie uznanie Schmidta czy jego zleceniodawców dla tego archi-
tekta. Dobór ten został podporządkowany polityczno-propagandowej koncepcji
całej serii.
W środkowym panneau widnieje pałac Saski, dawniej Morsztynów, wyku-
piony i przekształcony przez Augusta II. Zdobiące panneau trzy kartusze pod
koroną królewską wypełniają herby Rzeczypospolitej z prawej, Saksonii i Wet-
tinów z lewej i środkowy pusty, zapewne przeznaczony na inicjały Augusta III.
Przedstawienie w najbardziej eksponowanym miejscu pałacu będącego prywatną
własnością Wettinów, zestawione z herbami polskimi i saskimi oraz inicjałami
ostatniego elekta, stwarzało pewnego rodzaju pozór, uzasadniający pretensje
elektora saskiego do praw dziedziczenia w Polsce i ojcowizny w Warszawie.
Na pozostałych panneaux przedstawiono pałace obu marszałków wielkich:
koronnego i litewskiego, oraz obu kanclerzy wielkich, czyli pierwszych mini-
strów. Widoki ich pałaców miały przypominać o poparciu udzielonym Wetti-
nowi i tym samym niejako legitymizować jego władzę. Przy tego rodzaju
legalistycznej koncepcji powinien się tu znaleźć przede wszystkim pałac Pry-
masowski przy ulicy Senatorskiej, który jako oficjalna rezydencja interrexa
odgrywał ważną rolę podczas każdej elekcji. Jednak akt wyboru Augusta III
69 L i 1 e y k o, Zamek warszawski, s. 297-298.
Jerzy Lileyko
Widok Warszawy od strony Wisły, mimo że ozdobiony skromniejszą dekora-
cją i rysunkowo mniej precyzyjny od widoku z 1740 r., w pierwotnym zamyśle
miał należeć do omawianej serii. Wskazuje na to przedstawienie Zamku Kró-
lewskiego w takiej formie architektonicznej, jaką miał uzyskać dopiero za kilka
lat. Taki „przyszłościowy” sposób przedstawiania budowli, które miały być
przebudowane, stosowano nader często, zwłaszcza wtedy, kiedy widoki te za-
mierzano powielić techniką graficzną. Miało to zapobiegać szybkiej dezaktuali-
zacji tych widoków. W tym jednak wypadku nie można wykluczyć także inten-
cji propagandowych. Zamek ukazany w nowej, okazalszej formie mógł dodat-
kowo świadczyć na korzyść kwestionowanego elekta, pokazując jego troskę o
upiększenie oficjalnej rezydencji królewskiej i siedziby Sejmu Rzeczypospolitej
Obojga Narodów. Wprawdzie decyzję przebudowy podjął Sejm, a August III
tym przedsięwzięciem mało się interesował69, ale fakt przebudowy został
zręcznie wykorzystany propagandowo.
Jeszcze bardziej wyraźne intencje propagandowe podyktowały dobór siedmiu
pałaców ukazanych na panneaux. Nie chodziło - jak się niekiedy sądzi - o
utrwalenie widoku najokazalszych rezydencji warszawskich, lecz o rangę i
urzędy sprawowane przez ich właścicieli. Fakt, że na czterech panneaux wid-
nieją budowle projektowane przez Tylmana (Marywil, pałace - Saski, Sando-
mierski i Krasińskich), jest tylko przypadkiem i nie może być rozumiany jako
choćby pośrednie uznanie Schmidta czy jego zleceniodawców dla tego archi-
tekta. Dobór ten został podporządkowany polityczno-propagandowej koncepcji
całej serii.
W środkowym panneau widnieje pałac Saski, dawniej Morsztynów, wyku-
piony i przekształcony przez Augusta II. Zdobiące panneau trzy kartusze pod
koroną królewską wypełniają herby Rzeczypospolitej z prawej, Saksonii i Wet-
tinów z lewej i środkowy pusty, zapewne przeznaczony na inicjały Augusta III.
Przedstawienie w najbardziej eksponowanym miejscu pałacu będącego prywatną
własnością Wettinów, zestawione z herbami polskimi i saskimi oraz inicjałami
ostatniego elekta, stwarzało pewnego rodzaju pozór, uzasadniający pretensje
elektora saskiego do praw dziedziczenia w Polsce i ojcowizny w Warszawie.
Na pozostałych panneaux przedstawiono pałace obu marszałków wielkich:
koronnego i litewskiego, oraz obu kanclerzy wielkich, czyli pierwszych mini-
strów. Widoki ich pałaców miały przypominać o poparciu udzielonym Wetti-
nowi i tym samym niejako legitymizować jego władzę. Przy tego rodzaju
legalistycznej koncepcji powinien się tu znaleźć przede wszystkim pałac Pry-
masowski przy ulicy Senatorskiej, który jako oficjalna rezydencja interrexa
odgrywał ważną rolę podczas każdej elekcji. Jednak akt wyboru Augusta III
69 L i 1 e y k o, Zamek warszawski, s. 297-298.