DOI chapter:
Nieciecki, Ks. Jan: Antoni Tallmann autorem portretów Branickich w kościele w Tykocinie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.66252#0217
Antoni Tallmann autorem portretów Branickich w kościele w Tykocinie
209
jedyne portrety obojga Branickich w całym pałacu warszawskim160. W pała-
cach hetmana portrety gospodarzy domu zawieszano bardzo oszczędnie161. W
rezydencji białostockiej wisiały one tylko w apartamentach współmałżonka162.
Monumentalne portrety warszawskie zastąpione zostały w Białymstoku bogato
rozbudowaną alegoryką, apoteozującą hetmana na wzór antycznego herosa.
Portrety Branickich malowane przez A. Tallmanna reprezentują barokowy
jeszcze schemat portretów d’apparats, jak pojmowali go na początku osiemna-
stego stulecia Rigaud, Largilliere czy Vanlo163, w Polsce rozpowszechniony
zwłaszcza przez popularnego wśród arystokracji L. de Silvestre’a164.
Hetman (wówczas jeszcze polny165) przedstawiony jest na tle obozu jako
bohaterski dowódca - w zbroi (praktycznie od dawna nie używanej), w żołnier-
skim, czerwonym płaszczu166, z atrybutami władzy wojskowej (buławą, „zna-
kiem hetmańskim” przy namiocie) i zawieszonym na wstędze Orderem Orła
Białego167. Zbroja, drzewo i oparta o nie tarcza - stare symbole niezłomnej
160 Inwentarz 1772, k. 530-543v.
161 W pałacu w Choroszczy, Hołowiesku, Ladzie i prawdopodobnie Stołowaczu nie było w
ogóle portretów hetmanostwa Branickich {Inwentarz 1772, k. 230-252v; Biblioteka Uniwersytetu
Wileńskiego, Dział Rękopisów, F.4.34.252, Inwentarz starostwa i leśnictwa bielskiego [...] mille-
sinio septingentesimo septuagesimo secundo anno na gruncie spisany, k. 8-13v, 65-66v, 34-39v).
162 W każdym z trzech apartamentów Izabeli Branickiej w pałacu białostockim wisiał portret
męża: w Pokoju Sypialnym Apartamentu Paradnego („Portret duży, kwadratowy J.O. Pana na
płótnie malowany w ramach snycerskiej roboty pozłacanych”), w Przedpokoju Apartamentu Parys-
kiego („Portret J.O. Pana w francuskim stroju na płótnie malowany w ramach snycerskiej roboty
pozłacanych”) i w Pokoju Sypialnym Apartamentu Zimowego („Nowego”) położonego na piętrze
prawej oficyny („Portret J.O.Pana suchemi farbami malowany za szkłem w czarnych ramach”) -
{Opisanie zupełne pałacu 1775, k. 4, 19v, 34). W apartamencie Jana K. Branickiego portret żony
wisiał w Pokoju Sypialnym („Portret Jaśnie Oświeconej Pani na płótnie malowany, duży, w
ramach pozłacanych snycerską robotą rżniętych”) - {Inwentarz 1772, k. 16v), w Gabinecie
natomiast znajdowała się para portretów gospodarzy, wstawiona tu chyba dość przypadkowo
(„Portrety na ziemi stojące. Portret J.O. Pani z ramami wielkiemi, snycerską robotą wyrzynanemi,
pozłacanemi. Portret ś.p. J.O. Pana bez ram) - {Opisanie zupełne pałacu 1775, k. 18V). Podobnie
było i w innych pałacach ówczesnej arystokracji polskiej (zob. T. S. Jaroszewski, Pałac
Lubomirskich, Warszawa 1971, s. 17; I. M a 1 i n o w s k a, Pałac Sapiehów, Warszawa 1972,
s. 37-38).
K. Secomska, Malarstwo francuskie XVII wieku, Warszawa 1985, s. 116-119.
164 Ryszkiewicz, Dwa obrazy, s. 165; tenże, Francusko-polskie związki artystycz-
ne, s. 22-23.
165 J. K. Branicki hetmanem wielkim koronnym został w 1752 r. (D w o r z a c z e k, dz.
cyt., tab. 152).
166 Używanie czerwonego koloru było w dawnej Polsce przywilejem króla, senatorów i
szlachty (zob. A. B. Mrozowska, Znaczenie szkarłatu i karniazynu w polskim ubiorze
szlacheckim, [w:] Ubiory w Polsce. Materiały III Sesji Klubu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej
Warszawa, październik 1992, Warszawa 1994, s. 48-49, 53-56).
167 Hetman ma na sobie biały żupan i czerwony płaszcz. Stosowanie tego zestawu barw przy
209
jedyne portrety obojga Branickich w całym pałacu warszawskim160. W pała-
cach hetmana portrety gospodarzy domu zawieszano bardzo oszczędnie161. W
rezydencji białostockiej wisiały one tylko w apartamentach współmałżonka162.
Monumentalne portrety warszawskie zastąpione zostały w Białymstoku bogato
rozbudowaną alegoryką, apoteozującą hetmana na wzór antycznego herosa.
Portrety Branickich malowane przez A. Tallmanna reprezentują barokowy
jeszcze schemat portretów d’apparats, jak pojmowali go na początku osiemna-
stego stulecia Rigaud, Largilliere czy Vanlo163, w Polsce rozpowszechniony
zwłaszcza przez popularnego wśród arystokracji L. de Silvestre’a164.
Hetman (wówczas jeszcze polny165) przedstawiony jest na tle obozu jako
bohaterski dowódca - w zbroi (praktycznie od dawna nie używanej), w żołnier-
skim, czerwonym płaszczu166, z atrybutami władzy wojskowej (buławą, „zna-
kiem hetmańskim” przy namiocie) i zawieszonym na wstędze Orderem Orła
Białego167. Zbroja, drzewo i oparta o nie tarcza - stare symbole niezłomnej
160 Inwentarz 1772, k. 530-543v.
161 W pałacu w Choroszczy, Hołowiesku, Ladzie i prawdopodobnie Stołowaczu nie było w
ogóle portretów hetmanostwa Branickich {Inwentarz 1772, k. 230-252v; Biblioteka Uniwersytetu
Wileńskiego, Dział Rękopisów, F.4.34.252, Inwentarz starostwa i leśnictwa bielskiego [...] mille-
sinio septingentesimo septuagesimo secundo anno na gruncie spisany, k. 8-13v, 65-66v, 34-39v).
162 W każdym z trzech apartamentów Izabeli Branickiej w pałacu białostockim wisiał portret
męża: w Pokoju Sypialnym Apartamentu Paradnego („Portret duży, kwadratowy J.O. Pana na
płótnie malowany w ramach snycerskiej roboty pozłacanych”), w Przedpokoju Apartamentu Parys-
kiego („Portret J.O. Pana w francuskim stroju na płótnie malowany w ramach snycerskiej roboty
pozłacanych”) i w Pokoju Sypialnym Apartamentu Zimowego („Nowego”) położonego na piętrze
prawej oficyny („Portret J.O.Pana suchemi farbami malowany za szkłem w czarnych ramach”) -
{Opisanie zupełne pałacu 1775, k. 4, 19v, 34). W apartamencie Jana K. Branickiego portret żony
wisiał w Pokoju Sypialnym („Portret Jaśnie Oświeconej Pani na płótnie malowany, duży, w
ramach pozłacanych snycerską robotą rżniętych”) - {Inwentarz 1772, k. 16v), w Gabinecie
natomiast znajdowała się para portretów gospodarzy, wstawiona tu chyba dość przypadkowo
(„Portrety na ziemi stojące. Portret J.O. Pani z ramami wielkiemi, snycerską robotą wyrzynanemi,
pozłacanemi. Portret ś.p. J.O. Pana bez ram) - {Opisanie zupełne pałacu 1775, k. 18V). Podobnie
było i w innych pałacach ówczesnej arystokracji polskiej (zob. T. S. Jaroszewski, Pałac
Lubomirskich, Warszawa 1971, s. 17; I. M a 1 i n o w s k a, Pałac Sapiehów, Warszawa 1972,
s. 37-38).
K. Secomska, Malarstwo francuskie XVII wieku, Warszawa 1985, s. 116-119.
164 Ryszkiewicz, Dwa obrazy, s. 165; tenże, Francusko-polskie związki artystycz-
ne, s. 22-23.
165 J. K. Branicki hetmanem wielkim koronnym został w 1752 r. (D w o r z a c z e k, dz.
cyt., tab. 152).
166 Używanie czerwonego koloru było w dawnej Polsce przywilejem króla, senatorów i
szlachty (zob. A. B. Mrozowska, Znaczenie szkarłatu i karniazynu w polskim ubiorze
szlacheckim, [w:] Ubiory w Polsce. Materiały III Sesji Klubu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej
Warszawa, październik 1992, Warszawa 1994, s. 48-49, 53-56).
167 Hetman ma na sobie biały żupan i czerwony płaszcz. Stosowanie tego zestawu barw przy