Studia muzealne / Muzeum Narodowe w Poznaniu (23.2018)

Barbara Jancz-Kostuch

W języku angielskim, w którym nazwa
własna tego urządzenia nie występowała,
na określenie tribulum używa się nazw
opisujących: „threshing sledge” (dosłownie
„młócące sanki”) lub „threshing board”
(„młócąca deska, płyta”). Nazwy te wypiera-
ją już w zapisach naukowych słowo tribulum.
W języku niemieckim tribulum określane
jest jako „Dreschschlitten”, a w języku fran-
cuskim „planche a depiąuer”.
Tribulum - historia narzędzia
Istnienie narzędzia podobnego do tribu-
lum już w okresie neolitu, w epoce miedzi
i epoce brązu potwierdziły prowadzone
współcześnie na szeroką skalę badania
etno-archeologiczne badaczy francuskich,
kanadyjskich, brytyjskich, holenderskich,
macedońskich i bułgarskich. Badania te
skupiały się na wykopaliskach archeologicz-
nych prowadzonych na terenach dzisiejsze-
go Bliskiego Wschodu i Bałkanach, gdzie
odkryto duże ilości sztucznie obrobionych
ostrzy krzemiennych i obsydianowych. Wy-
soce specjalistyczne badania mikroskopowe,
dendrologiczne i metodą węgla Cl 4 po-
twierdziły, że obrobione ostrza krzemienne
i obsydianowe wykorzystywano nie tylko
jako wkłady do ówczesnych prymitywnych
sierpów, ale również, a może przede wszyst-
kim, jako wkłady tnące i rozdzierające słomę
w narzędziach przypominających tribulum.
Na podstawie badań prowadzonych na tych
terenach archeolodzy datują używanie takich
krzemiennych ostrzy na 8 000 lat wstecz.
Patricia Anderson z Centre d’Etudes
Prehistoire, Antiąuite et Moyen Age de
CNRS opisuje w swoich opracowaniach, jak
odkryła szczątki archeologiczne, które wyka-
zują, że na Bliskim Wschodzie i Bałkanach
deski młócące istniały co najmniej od 8 000
lat. Artefakty te to płatki lityczne, a przede
wszystkim ostrza krzemienne i obsydianowe,
o charakterystycznym typie mikroskopijnego

zużycia. Jej prace uzupełnił Jacąues Cha-
bot, który prowadził badania w założonym
w II tysiącleciu p.n.e. starożytnym państwie
Mitanni, obejmującym tereny współczesnej
północnej Syrii i północnego Iraku oraz
południowej Turcji i części Armenii. Oboje
prowadzili prace, wykorzystując analizę
mikrodermalną, za pomocą której można
zbadać konkretny kawałek skały (najczę-
ściej krzemienia lub obsydianu) i określić
jego przeznaczenie. Cięcie zbóż pozostawia
bardzo charakterystyczny, błyszczący wzór
zużycia, dzięki obecności mikroskopijnych
cząstek mineralnych (fitolitów) w łodygach
roślin. Dzięki kontrolowanym, ekspery-
mentalnym badaniom replikacji i analizie
funkcjonalnej za pomocą skanowania w mi-
kroskopie elektronowym uczeni potrafią
identyfikować artefakty kamienne, które były
używane jako ostrza do sierpa lub jako zęby
w tribulum. Uszkodzenie krawędzi ostrzy na
kawałkach stosowanych w deskach do omło-
tu jest wyraźne, ponieważ oprócz błyszczącej
warstwy ścierniwa charakterystycznego dla
zbóż mają one mikroblizny, powstałe w wy-
niku uderzeń deski młócącej ©powierzchnię
rozdrabnianej słomy30.
Najbardziej obfitującym w ostrza obsy-
dianowe stanowiskiem archeologicznym
okazała się Aratashen w Armenii - wioska
zamieszkiwana w latach 5000-3000 p.n.e.
(epoka neolitu i miedzi). Wykopaliska ar-
cheologiczne dostarczyły tysiące kawałków
obrobionego obsydianu (co może sugerować,
że Aratashen była ośrodkiem produkcji
i handlu wyrobami z tego wysoko cenionego
kamienia). Resztę artefaktów archeolo-
gicznych stanowiły głównie przemieszane
fragmenty ceramiki, kamieni szlifowanych
i innych narzędzi rolniczych. Analizując
próbkę 200 płatków i ostrzy krzemien-
nych, wybranych z najlepiej zachowanych
kawałków, udało się rozróżnić te stosowane
w sierpach od tych używanych w tribulum31.

28